Ma’mur qahhorov

O‘rta asr va Uyg‘onish davri Evropa falsafasi
xristian dini xukmron 
dunyoqarashga xamda mafkuraga aylangan, din bilimning barcha 
soxalarini o‘ziga bo‘ysundirgan murakkab sharoitda rivojlanishiga 
to‘g‘ri keldi. Falsafa «iloxiyotning cho‘risi» darajasiga tushirildi. Uning 
vazifasi xristianlik aqidalarini asoslashdan iborat qilib belgilab qo‘yildi. 
Shu bois u «sxolastik falsafa» ko‘rinishiga kirishga majbur bo‘ldi. 
«Sxola» yunonchadan tarjimada «maktab» deganidir. Dinni ilm, 
falsafa asosida organuvchilar 
sxolastlar
deb atalgan. Ular « E’tqod 
aqlga muvofikmi?» degan savolga javob izlaganlar. 
Sxolastikani yaxlit iloxiy ta’limot darajasiga ko‘targan mutafakkir 
ingliz ruxoniysi 
Foma Akvinskiy 
(1224-1292) dir. Bu xizmatlari uchun 
cherkov uni avliyolar qatoriga kiritgan. Uning fikricha. xudo-birinchi 
sabab, uning mavjudligidan narsalarning mavjudligi kelib chiqadi. 
Akvinskiy Aristotel ta’limotiga tayanib, oliy shakl - xudo, xudo 
bo‘lmasa, narsalar olami ham mavjud bo‘la olmaydi, deb 
xisoblagan. Hamma narsa va xodisaning sababi bor, sabablarning 
sababi esa xudodir. G’oyalar narsalarga nisbatan birlamchidir. 
Akvinskiy dunyoni iyerarxik (ko‘p pog‘onali) narvonga qiyoslaydi. 
Uning eng quyi qismida er va 4 unsurdan tuzilgan narsalar 
joylashgan. Odam joni xudo va moddiy dunyo o‘rtasida o‘rin 
egallaydi. Dunyoviy jamiyat tepasida papa boshchiligidagi iloxiy 
davlat turishi kerak. Sayyoramizdan yuqorida farishtalar dunyosi 
mavjud. Butun koinotni uch qiyofaga ega yagona xudo boshqaradi. 
Akvinskiy ta’limoti keyinchalik «tomizm», XX asrda «neotomizm» nomi 
bilan mazmunan va shaklan zamonaviylashtirib yuborilgan. 
O‘rta asrlar sxolastik falsafasi «universaliylar», ya’ni umumiylikning 
yakkalikka munosabati masalasida ikki yo‘nalish -