Ma’mur qahhorov

Immanuil Kant
(1724-1804) o‘z faoliyatini olim sifatida boshlab, 
Quyosh tizimining gaz tumanligidan kelib chiqqanligi to‘g‘risida 
gipotezani yaratdi, koinotning kelib chiqishi va rivojlanishiga doir 
«Osmonning umumiy tarixi va nazariyasi» nomli asar yozdi, borliqni 
metafizik tarzda tushunishga qarshi chiqib, uni taraqqiyotda deb 
asoslashga urindi.Keyinchalik, ijodiy faoliyatining ikkinchi bosqichida, 
asosan bilish nazariyasi masalalariga diqqat qaratib, sub’ektiv-
idealistik falsafiy ta’limot yaratdi. Bu ta’limot uning «Sof aql tanqidi», 
«Prolegomen», «Logika» asarlarida bayon etilgan. 
I. Kantning fikricha, falsafa borliq, axloq va din masalalari bilan 
shug’ullanishdan oldin inson bilishining imkoniyatlari hamda 
chegaralarini aniqlab olishi lozim. Kant narsa-xodisalarni ikki qismga 
bo‘ladi: biri-o‘z-o‘zicha mavjud bo‘lgan narsalar va xodisalar; 
ikkinchisi sezgilarimiz aks ettirayotgan narsa-xodisalar. Shunisi borki, 
biz dunyo qanday bo‘lsa, shundayligicha bila olmaymiz, balki uning 
ifodalanishini bilamiz, xolos. Kant ob’ektiv mavjud narsa-xodisalarni 
bilib bo‘lmaydigan «narsa o‘zida» lar, deb e’lon qiladi va 
agnostitsizmni olg‘a suradi. «
Narsa o‘zida
», ya’ni uning moxiyati 
bizdan yashiringandir. Odam faqat xodisani, moxiyatning tashqi 
ifodasinigina biladi. Xodisalar dunyosi tartibsiz, u xech qanday tartib 
va zaruratga buysunmaydi. Inson aqli bilan ushbu xodisalar dunyosini 
tartibga soladi, ularni ma’lum vaqt va fazo bilan bog‘lab o‘rganadi. 
Kant dialektik g‘oyalar masalsini kundalang qo‘ydi, oqilona fikrga 
dialektika xos ekanligini asoslab berdi. Uning fikricha, falsafaning 
asosiy maqsadi – aql imkoniyatlarini chegaralab, diniy e’tqod uchun 
yo‘l ochib berishdir. 
Nemis klassik falsafasining eng yirik vakili