Ma’mur qahhorov

Benedikt Spinoza
(1623-1677) materiyani 
yagona substantsiya sifatida talqin etuvchi 
materialistik monizm

---

vakili
bo‘lib maydonga chiqdi. U o‘zining «Etika» asarida falsafiy 
qarashlarni geometrik lug‘at, terminlar, qoidalar, teoremalar, 
aksiomalar, ta’riflar vositasida tushuntirishga xarakat qilgan. «Xudo 
deb men mutloq, absolyut cheksiz mavjudotni, ya’ni substantsiyani 
tushunaman, - degan edi u,- Substantsiya esa sanoqsiz atributlardan 
tuzilgan bo‘lib, xar biri abadiy va chegarasiz moxiyatni ifodalaydi». 
Spinozaning xudosi tabiat, tabiat esa yagona mavjudot, u o‘z-
o‘zidan mavjud bo‘lib, ayrim, konkret narsalarni yaratadi. Yaratuvchi 
tabiat cheksizdir, yaratilgani esa cheklidir. Cheksiz va abadiy 
tabiatda chekli xamda vaqtinchalik narsalar–
moduslar
yashaydi. 
Mutloq tabiatga kenglik, xarakat va tafakkur xos,-degan edi Spinoza. 
Mutafakkirning fikricha, inson ushbu cheksiz abadiy tabiatning bir 
qismi. Inson tabiatni, substantsiyani tanlab, bilib olishi mumkin. U 
«Etika» asarining turtinchi qismi 26 teoremasida Shunday deydi: «Aql 
vositasida nimagaki intilar ekanmiz, bu-bilishdir, aqlni raxbar deb 
bilgan jon faqat bilishga eltuvchinigina o‘zi uchun foydali xisoblaydi». 
Spinoza bilish aniq bo’lmog‘i kerak, aks xolda u zararli narsaga 
aylanadi, deb xisoblagan. Bilish insonga, insoniyatga manfaat 
keltirishi lozim. Aql bilan qilingan ish to‘g‘ri va odilona bo‘ladi. 
Nemis 
tabiatshunos 
olimi