|
1) Suw,
Jer betindegi birden-bir suyiq zat bolip, ol bir waqitta
ham kop mugdarda suyiq, qatti ham gaz (puw) halmda ushirawi
mumkin; 2) suw suyiqliq sipatinda juda ulken eritiwshilik
qasiyetine iye, bul molekulalardin polyusliliginan ham vodorod
baylamslarm payda qiliwdan kelip shigadi; 3) suw jasaw ortaligi
boliwi menen bir qatarda tiri organizmlerde bolip otetugin
bioximiyaliq reaksiyalar ham processlerde aktiv qatnasadi; 4) suw
eritpeleri osimliklerdin (topiraqtan) aziqlamw tiykan bolip
zatlardi tasip beredi ham kop uluwma biologiyaliq processlerdin
otiwine sebepshi boladi; 5) suw tarayiw (suw qaynaganda
tigizlasiwi) ham keneyiw (muzlaganda) qasiyetine iye. Suwdin
bul qasiyeti juda lilken ekologiyahq ahmiyetke iye bolip, bul
tawlardi maydalap, ulken taslardi topiraqqa aylandmwga sebepshi
boladi; 6) suwda jasaytugin organizmlerdin tiri boliwi ham
tirishilik iskerliginin normal otiwinde suwdin 4°C ta juda ulken
tigizliqqa iye boliwi bolip tabiladi. Bunin natiyjesinde suw
hawizlerinin
beti
muzlaydi,
suwdm
tomengi
qatlamlari
muzlawdan tis boladi ham organizmler tirishilik processin oteydi;
7) suwdm suwiwman payda bolgan muzdin ozine say «sirli»
issihgi (336
J)
bolip, bul issiliq darya, kol ham tenizlerdih birden
emes, balkim aste-aqmn muzlawin, qar ham muzlardm eriwin
tamiyinleydi; 8) turli suyiq ham qatti zatlar ishinde suw ulken
issiliq jiynaw ham issiliq otkiziw qabiletine iye bolip, tiri
organizmler denesinde bir qiyli issiliq ten salmaqliligm uslap
126
Iinutugm suyiq zat esaplanadi. Suwdm bul qasiyetinin ahmiyeti
ulicksiz, yagniy suw joqari darejede issiliq jiynaw natiyjesinde,
omlu quyash ham issiliq energiyasi toplanadi Mm planeta
hoymsha bolistiriledi; 9) suwdin dielektrik otkiziwshenligi,
y a g n i y
suwdagi duzlardm, kislotalatdm ionlarga ajiraliwm
Ic/.lcstiredi; ionlar bolsa oz nawbetinde organizm denesinde turli
biuximiyaliq reakciyalardi, ortaliq ham organizm arasmdagi
osmotikaliq turaqliliqti basqarip turadi; 10) suw molekulalanmn
polyushgman molekulalardin duzilisi ham funkcional aktivliginin
luraqhhgm suw tamiyinlep turadi; 11) suwdm jane bir qasiyeti,
iuiw har qanday temperaturada (qaynawda da, muzlawda da,)
puwlamw qabiletine iye. Basqa suyiqliqlarga qaraganda suwdin
puwlamwi 100°C (2263 J/g) da juzcge keledi. Suwdm aste-aqinn
puwlamwi,
suw hawizlerinde suwdm
puwlamp ketiwinen
saqlaydi. Puwlamw ushm ketken energiya jogalmaydi, balkim
hawa yamasa qorshagan ortaliq temperaturasmin koteriliwine
sebep boladi ham organizm menen ortaliq arasmda qatnaslardm
bariwmda
ulken
rol
oynaydi;
12)
suwdm
biologiyaliq
qasiyetlerinen biri onm suyiq boliwma qaramastan juzesinin
joqari darejede tartilganhgi bolip, bul jagday suw molekulalarmm
bir-birine kushli baylamsqanliginan kelip shigadi.
Bunin
natiyjesinde suw ham onm eritpeleri osimlikler paqalmda hareket
qiladi, olardm tamir sistemasmda adsorbsion (sindiriliw), hareket,
dcm aliw, awqat siniriw processleri bolip otedi. Suwdm betindegi
suw perdesi ustinen kopshilik tiri organizmler (tropik kesirtke-
vasilisk) hareket qiladi, bazi organizmler suw perdesi astma
jabisip, (kopshilik mollyuskalar, shibmlar lichinkalari, neyston
halmdagi suw otlan, omirtqasiz haywanlar) suw tolqmlan menen
bir jerden ekinshi bir jerge koshedi; 13) suw tmiqliq qabiletine iye
bolip, jer juzinde ham suw qatlammda ushiraytugm tiri
oiganizmlerdegi tirishilik processleri - fotosintez, fotoperiodizm,
kenislikte bagdar aliw, fotomorfogenez, aziq tabiw jagdaylari
ushm ulken ahmiyetke iye; 14) suwdm qasiyetlerinen jane biri
omn qisilmawi bolip, osimlik ham haywanlar bolimleri ham
organlarinin osi vinde ham belgili koriniste bohwmda juda
ahmiyetli. Osimliklerdin turgor halati, olardm organlarmm
kenislikte tuwri jf ylasiwm tamiyinleydi.
127
Ekologiyaliq koz qarastan suw ozine tan ham almastinp
bolmaytugm suyiqliq bolip, ol fotosintez processinde ajiralip
shigatugm gaz siyaqli kislorodtm tiykargi deregi ham fotosintetik
reaksiyada jumsalatugin vodorod ionlarinm donon esaplanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
