( )larga forel, kumja, golyan, kirpikli qurtlar Planaria alpina, shibm
lichinkalan kiredi. Kopshilik turler kislorod jetispegen jagdayda
Imishliq halati -
anoksibiozga
otip qolaysiz dawirden aman otedi.
Qis mawsiminde ayirim suw saqlagishlarda, koller ham
liawizlerdin listingi beti muz benen qaplanip,
suwda zamor,
yagniy kislorod jetispewshiligi juzege keledi. Bunday waqitta
muzdi bir neshe jerden tesiw natiyjesinde suw menen hawa
ortasmdagi gaz almasimwina imkan bolip, baliqlar tiri qaladi.
Gidrobiontlar arnawh organlar: sagaq, okpe,
traxeyalar
jardeminde, vyun baligi teri arqali 63% dem aladi, kislorodti qabil
qiladi.
Suw ortahgmda eki qiyli dem aliwshi (suwdan ham hawadan)
haywanlarda ushiraydi. Bunday organizmlerge baliqlar (jilan
baliq)
sifonoforalar,
diskofanatlar
okpeli
mollyuskalar,
qisqishbaqalar, kitlerdin wakilleri kiredi.
Organizmlerde suyiq zatlardin tmimsiz almasmip tunwi,
suwda erigen kislorodtin jeterli bohwma baylanisli. Kislorodtin
eriwshenligi (kolemi boymsha
1
%,
awirligi boymsha bolsa
0,0014%) toqimalardm aktiv funkciya qiliwma jeterli emes.
Kopshilik topar haywanlar qaninda quramah beloklardan
gemoglobin bolip, ol qandagi
kislorodti kobeytedi. Kislorod
gemoglobin molekulalari
menen jenil ham tez qosilip, qan
plazmasinda usi gazdin eriwin kemeytiredi. Sonm ushmda qan
plazmasma qaraganda gemoglobinde kislorod mugdan 50 ese kop
boladi. Beloklardan gemoglobin qandagi eritrocit daneshelerinde
jaylasqanligi sebepli olar tez hareket qiliw imkaniyatlarma iye
bolip, qannih jibip qaliwman saqlaytugm
ekologiyaliq faktor
esaplanadi.
Suw hareketi yamasa onm shorlanganligmin artiwi menen
suwda kislorodtin eriwshenligi kemeyedi: teren suwlarda
kislorodtin en jaqsi eriwi 0°C temperaturada bolip,
onm hawaga
qaraganda mugdan 4 ten 1 ge tuwn keledi. Tabiyiy suw
hawizlerinde erigen kislorod koncentraciyasi suw temperaturasi
ham ondagi duzlar mugdari darejesine jetpeydi.
Suw ortahgmda kislorod suw qatlamlari boymsha tegis emes
bolistirilgen.
Toqtap turgan suwlarda agatugm suwlarga
qaraganda
kislorod kem boladi, sebebi harekettegi suw
145
tolqmlangan waqitta hawa menen aralasip, suwda kislorod
mugdan artadi. Onnan tisqan suwda
tiinge qaraganda kundiz
fotosintez esabman kislorod mugdan kop boladi. Tunde bolsa
onin kemeyip ketiwine haywanlardin dem ahwi ham fotosintez
processinm otpesligi sebep boladi.
Do'stlaringiz bilan baham: