Мамлакатнинг энергетика хўжалиги

Бахо қўйиш назарияси

Бозор иқтисодиёти шароитида бахолашда товар ва уни бозорга келтиришдаги харажатларга мос келувчи қийматга мос келиши керак. Агар талаб ва қондириш бир бири билан муайян мос келса товар алмашинувида ресурслардан унумли фойдаланиш максимал холатга эришади.

Назарий жихатдан, эркин рақобатдаги бозорда иқтисодниталаб ва қондириш энергиядан фойдаланишни энг унумли усулида хеч қандай режасиз, давлат бошқарувисиз амалга ошади.
Марказлашган қабул қилинувчи қарорлар энергия истеъмолига тегишли нархлар, албатта энергия нархини эътиборга олганхолда белгиланиш лозим, бунда қуйидагиларга хисобга олиш лозим.

• 
  ўзгарувчан нархдаги талаб;
  
• 
  ўзгарувчан нархдаги қондириш;
  
• 
  ўзгарувчан нархдаги кўрсатмалар;
  
• 
  бозордаги талаб ва қондириш;
  
• 
  талаб ва қондириш томонидан нархни ўзгартириш масламаси.
  

Энергияни идеал ва реал бозорлардаги мезонлари

Шарқ бозорлари кўпроқ диққатини бозорнинг эркинлигини кафолатлашга қаратмоқда. Бозордаги нархни аниқлашда кўпгина мезонлар мавжуд.

Бу мезонларни тахлил қилишда, аён бўлдики энергетик бозор такомилдан анча узоқдалиги сезилмоқда. Буларга қуйидагилар киради:

• 
  давлат аралашуви;
  
• 
  юридик корхоналар;
  
• 
  ташқи таъсир;
  
• 
  натурал (табиий, монополия);
  
• 
  муқобиллик блимининг йўқлиги;
  
• 
  нарх ва харажатда нисбатан ноаниқлик;
  
• 
  қурилмаларнинг узоқ муддатли хизматини ва ўзгаришини хисобга олмаслик;
  
• 
  ресурсларни излаш.
  

Юқоридаги факторлар энергияда фойдаланишда четда қолмоқда.


Энергияга бахо қўйиш.

Энергияни нарх қўйишдан мақсад, талабни бошқаришдаги асосий қурол бўлиб, энергетик сиёсатни юргизишнинг негизи хисобланади.

1. Энергияга бахо қўйиш иқтисодиётини ўсишига хизмат қилиш керак. Бунинг учун иқтисодиётнинг барча йўналишларида ресурсларнинг таъминланиши эффектив бўлиши керак.
2. Социал мақсад, хар бир фуқаро хуқуқи, ўзи учун тегишли бўлган энергиянинг мнимал хажми тўла таъминланганбўлиши керак.

3. 
   Энергетика секторининг автаномлиги ва финанс мақсад.
   
4. 
   Энергияни эхтиёж қилиш хам бахо қўйиш сиёсатини омилларидан бири бўлиб, четки манбалардан холи бўлган атроф мухитни ифлос қилмайдиган манбалардан фойдаланиш.
   
5. 
   Бахо қўйишда қуйидаги манбалар мавжуд.
   

• 
  нархнинг умумий барқарорлиги, инфляциядан сақлаш;
  
• 
  истеъмолчиларни ташқи нарх оғишидан химоялаш.
  
• 
  ахолини нарх белгилашда фикр-мулохазалари хисобловчи мукаммал структурасини зарурлиги.
  
• 
  саноатнинг алохида ва регионал сохаларида ривожланиши.
  
• 
  Энергетик хилма-хилликдаги нарх белгилашда иқтисодиётчилар икки поғонали ёндашув орқали бажарадилар.
  

Биринчи ёндашув идеал нархлар қаторини аниқлаш. Бунда белгиланган нарх иқтисодий самарадорликни ошириш лозим, бунда бозор нархни иқтисодий самарадорликка сезиларли таъсир кўрсатса у холда бозор нархи ўрнига secоnd-best деб номланувчи нарх қўйилади. Бундай нарх қўйиш фақат иқтисодий ўзгариш учун самара беради холос.
Иккинчи ёндашув. Сигиация ва кўрсатмалар асосида нарх қўйиш. Бундай қарорлар фақат контракт холларда қабул қилиниб, бунга унинг мухимлигидан бир оз йироқлашади.