Mamlakatimiz iqtisodiyotiga xorijiy investitsiyalarni jalb qilishda

5.
 
Xulosa va takliflar. 
Xulosa qilib aytganda, erkin iqtisodiy hududlar jahonda ancha keng tarqalgan. 
Ayniqsa, Evropa va Shimoliy Amerikaning rivojlangan davlatlarida hamda Janubi-Sharqiy 
Osiyo va Lotin Amerikasi mamlakatlarida EIHlar ommaviy tarzda tarqalgan. Qolgan 
regionlarda 
ham 
EIHlar 
tarqalishi 
juda 
yuqori, 
faqatgina 
Afrika 
qit’asida, 
mustamlakachilikdan endigina qutulgan, erkinlikka e’tibor hali etarli darajaga ko‘tarilmagan 
qit’adagina EIHlarga hozircha e’tiborning kamroqligini ko‘ramiz. Bundan shunday xulosa 
kelib chiqadiki, bu kabi jahonda keng tarqalgan iqtisodiy o‘sishni jadallashtiruvchi vosita 
O‘zbekistonda ham qo‘llanilishi maqsadga muvofiq. 
1. EIH deganda, mamlakatning strategik maqsadlarini amalga oshirishda, xo‘jalik 
yurituvchi sub’ektlar qonun doirasidagi faoliyat bilan shug‘ullanishi hamda ichki va tashqi 
investitsiyalarni jalb qilish qulay bo‘lishi uchun, maxsus bosharuv tizimi (rejimi) o‘rnatilgan 
hudud, ya’ni unda mamlakatning boshqa hududlarida amal qilmaydigan imtiyoz va 
1
www.stat.uz-
O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari asosida tayyorlandi. 

---

25 www.economyjournal.uz 
rag‘batlantirishlar tizimi amal qilgan hudud tushuniladi. Yaratilgan shart-sharoitlar EIHga 
tashqi dunyo bilan yuqori darajada iqtisodiy aloqada bo‘lish imkonini beradi, bojxona, soliq 
va investitsion rejimlar ichki hamda tashqi investitsiyalar uchun qulay hisoblanadi. 
2. Dunyo miqyosida EIHlar soni doimiy ravishda ortib bormoqda, ularni tashkil 
qilishdagi geografik chegaralar kengaymoqda, ularning shakli o‘zgarib, tashqi savdo 
hududlaridan eksport-ishlab chiqarish va kompleks hududlarga aylanib bormoqda. Xo‘jalik 
faoliyati mohiyati tovar ayirboshlashdan tovar ishlab chiqarish tomon, xizmat ko‘rsatishning 
oddiy turlaridan ilmiy darajada murakkab bo‘lgan turlariga qarab o‘zgarib bormoqda. Ularni 
o‘zida mujassamlashtiruvchi EIHlar milliy iqtisodiyotning jahon xo‘jaligi bilan 
integratsiyalashuvida muhim omilga aylanmoqda. 
3. Jahon amaliyotiga ko‘ra, qator davlatlarning iqtisodiy rivojlanishiga EIHlar kuchli 
ta’sir ko‘rsatayotganligi quyidagilarda namoyon bo‘ladi: chet ellik investorlar EIHlarga 
zamonaviy texnologiyalarni olib keladi, ishlab chiqarish jarayoniga zarur bo‘lgan yangi 
bosharuv usullarini qo‘llaydi yangi ish o‘rinlari yaratiladi, malakali mutaxassislar 
shakllantirilib, mahalliy ishchi kuchi zamonaviy texnikadan foydalanishi natijasida yangi 
mehnat uslublarini uzlashtiradi; EIHlarga investitsiya jalb kilayotgan kompaniyalar er va 
infratuzilma ob’ektlari uchun to‘lovlarni o‘z zimmasiga oladi va xizmat uchun ad tulandi; 
mahalliy aholining turmush darajasi oshadi, daromadlari o‘sadi, ichki bozorning yuqori sifatli 
mahsulotlarga bo‘lgan ehtiyoji to‘laroq qondiriladi, EIHlarda faoliyat ko‘rsatayotgan 
kompaniyalar boshqalarga nisbatan yaxshiroq sharoitlarda bo‘ladi. Bunday hududlarda 
ishlab chiqarish sarf-xarajatlari, xom ashyo va materiallar olib kirish bilan bog‘lik soliq va 
bojlar yo‘qligi, ishchi kuchining nisbatan arzonligi ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxini 
pasaytirib, uning raxobatbardoshligini oshiradi, hududlarda tadbirkorlik faoliyatining yanada 
jonlanishi, eksport salohiyatining oshishi kabilar hisobiga iqtisosdiyotning ma’lum tarmoq va 
sohalari rivojlanishiga ko‘maklashadi. 
4. EIH muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi uchun quyidagi shart-sharoitlar mavjudligi 
muhim jihti hisoblanadi, ya’ni mamlakatdagi siyosiy barqarorlik va qulay investitsion 
muhitning shakllanganligi xorijiy va mahalliy investorlarni rag‘batlantiradigan va huquqlarini 
kafolatlaydigan puxta ishlab chiqilgan huquqiy bazaning mavjudligi ishlab chiqarish hamda 
tijorat infratuzilmasining rivojlanganligi tabiiy geografik muhit qulay iqtisodiy kon’yunktura. 
5. AQSh, Buyuk Britaniya, Fransiyada EIH, aksariyat hollarda, tashqi iqtisodiy 
aloqalarni yanada kuchaytirish, mahalliy siyosatni amalga oshirish orqali depressiv 
tumanlardagi kichik va o‘rta biznesni jonlantirishga va hududlararo rivojlanishdagi farqlarini 
yuqotish, ya’ni rivojlanishdan o‘rtda qolayotgan hududlarga yordam berish maqsadida 
tashkil etiladi. EIH da faoliyat yuritayotgan tadbirkorlarga mamlakatning boshqa hududlariga 
qaraganda xo‘jalik faoliyatini yuritishi uchun qator yengilliklar va sezilarli darajadagi 
moliyaviy imtiyozlar beriladi. Bu maqsadlar xorijiy investitsiyalarni jalb qilishga 
qaratilmasligi bilan xususiyatlanadi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda EIHlarni tashkil 
qilishdan maqsad rivojlangan mamlakatlarnikidan biroz farq qilib, eng avvalo, xorijiy 
investitsiyalarni, zamonaviy texnika-texnologiyasini jalb qilish, ishlab chiqarishni 
modernizatsiyalash, ishchi kuchi malakasini oshirish maqsadlarida tashkil qilinadi.