b o l i b ishlaydi. Bu esa M arshakning bolalar shoiri b o ‘lib kamol
topishida katta rol o ‘ynaydi.
S. Y. M arshak 20-yillarda o ‘zining s h e ’r, ertak va dostonlari
bilan yosh k ito b x o n la rn in g sevimli shoiri sifatida tanildi.
„ Q ayerda ovqatlanding, ey c h u m c h u q ? “ , „ A h m o q sic h q o n c h a
haqida e rta k “ , „ K e c h a va b u g u n “ , ,,Sirk“ va boshqa shu kabi
m a s h h u r asarlari o ‘sha yillarda m ay d o n g a kelgan edi.
S. Y. M arshak rus bolalar adabiyotini rivojlantirish u c h u n
M. G o rk iy h a m d a V. V. M ayakovskiylar bilan yelkam a-yelka
turib m e h n a t qildi.
1939-yilda M arshakning „Petya n im a d a n q o ‘rqar e d i? “ ,
„ K o r a b lc h a 61 singari m a s h h u r s h e ’rlari bosilib chiqdi.
I k k in c h i j a h o n u ru sh i d a v rid a s h o ir
ijo d in in g asosiy
mavzusini urush, bosqinchilarga qarshi kurash tashkil etdi.
Ayniqsa, 1943-yilda yaratilgan „ 0 ‘n ikki o y “ nom li ertak-
dram asi tez orad a m illionlab yosh kitobxonlar orasida m a s h h u r
b o ‘lib ketdi.
S. Y. M arshak 1964-yilning 4- iyunida M oskva shahrida
vafot etdi. „ H a r q a n d a y bolalar adabiyotida ikki yosh mavjud
b o ‘ladi, u olam ga bolalar nigohi bilan qaraydi, a m m o uni
kattalardek idrok qiladi, aql-tajribasiga suyanib ish k o ‘radi“ ,
degan shoir bir u m r bolalarni sevdi, ular u c h u n g ‘oyaviy-
badiiy yuksak asarlar yaratish u c h u n tin m a y ijodiy ish olib
bordi.
S. Y. M arshakning
n o m in i olam ga yoygan, bolalar shoiri
sifatida tanitgan s h e ’rlaridan biri „ A h m o q s ic h q o n c h a haqida
e rta k “ dir. Bu ertakda shoir bolalar hayoti va xarakteriga xos
b o ‘lgan qiziqarli sujet to p a olgan. Kimki o ‘ziga o rtiq c h a oro
bersa, oq ib atin i o ‘ylam a y k o ‘r - k o bro n a ish tu tsa , o ‘z id a n
kattalarning pand-n a sih atig a am al qilm asa, hayotda k o ‘p narsa
y u t q a z a d i , o ‘z b a x ti n i q o ‘l d a n b o y b e r a d i , d e g a n fikr
e rtakning asosiy g ‘oyaviy m az m u n in i tashkil etadi.
S. Y. M arshak „ A h m o q sic h q o n c h a haqida e rta k “
asarida
m ajoziy obraz lar orqali bolalar hayotiga oid m u h im m a -
salalarni ilgari suradi. Shoir noshukr, farosatsiz, m ehnatsiz
kun kechiruvchilarni a h m o q sic h q o n c h a obrazi misolida fosh
qiladi.
S. Y. M arshak „ Y ongli n “ , „ P o c h t a “ , „ M u so b a q a la r dos-
kasi“ asarlari bilan h am rus bolalar adabiyoti taraqqiyotiga katta
362
hissa q o ‘shdi. U yaratgan j u d a ko kp q a h ra m o n la r shaxsan o ‘zi
t a n ig a n , bilgan yoki esh itg a n b o l a d i , b a 'z a n esa g a z eta
materiallari asosida yaratadi. Binobarin, bu q a h ra m o n la rn in g
hayotiy tim so h mavjud. J u m la d a n , talaba V. Buratskiy (,,N o -
m a ’lum q a h r a m o n haqida qissa“ ), Igor C hkalov ( „ Q a h ra -
m o n n i n g o ‘g ‘li“ ), K a ty a B u d a n o v a ( „ K a ty a B u d a n o v a “ ),
Seryoja Sm irnov („S iz ning kitobingizni
q a n d a y nashr qila-
dila r“ ) va b o sh q a la r s h u n d a y q a h r a m o n la r sirasiga kiradi.
Shoir „ N o m a ’lum q a h ra m o n haqida qissa“ poem asida oddiygina
hayotiy b ir voqeani aks ettirish bilan 30-yillar rus bolalar
dostonchiligida ijobiy q a h ra m o n obrazini yaratish y o l la r in i
k o ‘rsatib berdi.
S. M a rs h a k Rossiyada hayot kechirayotgan h a r bir kishi
bir-biriga m e h r ib o n , jo n k u y a r , s h u n in g d e k , vaqti kelganda
m ardlik, jasorat ko ‘rsatishga tayyor ekanligini,
ayni paytda,
od d iy , k a m ta rin , o ‘z in in g q o ‘lga kiritgan ulk an m uvaffa-
qiyatlari, erishgan jasoratlari bilan kerilmasligini, m an m a n lik k a
berilmasligini oddiy hayotiy misol — o ‘t ichida qolgan bir
q izchaning hayotini saqlab qolgan bola orqali tasvir etadi. Bola
m a n a , k o ‘rib q o ‘y in g la r , m e n j a s o r a t k o ‘r s a t d i m , d e y a
k o ‘kragiga urib m aq ta n ish o ‘rniga, tezgina o d a m la r orasiga
kirib, k o ‘z d a n g ‘oyib b o ‘ladi. Bu q a h ra m o n n i keyinchalik
b a rc h a qidiradi. Lekin h e c h kirn to p a olmaydi.
H o z ir h a m o 'q u v c h ila r o ‘rtasida m ak ta b m ebellarini asrab-
avaylab tutm aydiganlari topilib turadi.
Bunday bolalarga shoir
o ‘z in in g „ S tol kelgan q a y e r d a n ? “ deg a n s h e ’rida m ak ta b
m ebellari o ‘z - o ‘z id a n p a y d o b o ‘lib qolm aganligini, b u n in g
u c h u n kattalarning q a n c h a d a n q a n c h a vaqtlari, m eh n a tla ri sarf
etilganligini tushuntirib bersa, „B ir yil n im a ? “ asarida esa j u d a
qim m atli vaqtini b e h u d a o ‘tkazib, m ak ta b d a yaxshi o ‘qimay,
o ‘qitu v c h i-u sto z la rn in g p a n d -n a s ih a tla rig a am al qilm ay, o ‘z
vaqtida darslarini tayyorlamay, natijada sinfdan sinfga o ‘ta
olmay
xijolat b o ‘lib yuradigan qoloqlarga qarata:
D alalard a saran jo m ish,
Z a v o d d a h a m reja qoyil,
M aktabda y o ‘q
Q o lo q la r h ech.
Bil, bir sinfda o ‘qish — b ir yil! —
deydi shoir.
363
M arshak bizning b o lala r a d a b iy o tim iz n in g asoschisi va
b i l i m d o n i , — d e b y o z g a n edi m a s h h u r rus y o z u v c h is i
M. G o r k iy .
B u n d a y yu k sa k m a q to v g a u h a lo l m e h n a t i ,
kichkintoylarni astoydil sevishi, ardoqlashi sababli erishdi.
Do'stlaringiz bilan baham: