Mamasoli jumaboyev

Shukur S a ’dulla
(
1912
-
1972
)
S h ukur S a’dulla kichkintoylarga zavq-shavq b ag ishlaydigan 
sh e ’rlari, yosh kitobxonni ezgulikka chorlovchi ertak-dostonlari, 
h ik o y a la ri, b o la la r h a y o tid a n olib y o zgan p y esalari, yosh 
q alb larn i larzaga soluvchi qissalari bilan h a m m a yoshdagi 
bolalarning qad rd o n va suyukli yozuvchisi b o ‘lib qolgan.
S h u k u r S a ’dulla 1912- yilning yanvarida Jizzax shahrida 
x izm atch i oilasida dunyoga keldi, b o sh la n g ’ich m a ’lu m o tn i o n a
sh a h rid a g i N a rim o n o v n o m li m a k ta b d a oldi. 
1924- yilda 
S a m arq a n d pedagogika bilim y urtida tahsil ko ‘rdi, so ‘ngra 
A lish er N av o iy n o m id ag i 0 ‘zb ek isto n davlat u n iv ersitetida 
o ‘qidi. 1 9 3 1 - 1 9 6 4 - yillarda Sh. S a’du lla n ash riyotlarda m u h a r­
r ir , b o ‘lim b o s h lig ‘ i, b o s h m u h a r r ir o ‘r in b o s a r i, b o s h
m u h arrir, d ire k to r vazifalarida m e h n a t qilib, b o lala r u c h u n
ad ab iy -b ad iiy k itoblar n a sh r etishga barakali hissa q o ‘shdi.
S h u k u r S a ’d u llan in g birin ch i s h e ’rlar t o lplam i 1932- yilda 
,,H a y q iriq “ n o m i bilan bosilib chiqdi. A dabiy ja m o a tc h ilik n in g
bu kitob haqidagi fikr va m u lo h azalari sh o irn i y a n ad a c h id a m , 
q u n t bilan ijod qilishga, o ‘z ustida ko ‘pro q izlanishga, eng 
m uhim i, hayotni o ’rganishga va shu asosda ijod etishga chorladi. 
Sh. Sa’dulla b u tun um ri davom ida bunga am al qildi. Q irq yildan 
o rtiq ro q h ay otini badiiy ijodga b ag ‘ishlagan s a n ’atkorning „ U ch
ayiq“ , „A yyor c h u m c h u q 16 (1935— 1936), „Y oriltosh“ (1939), 
„Ikki s a n d iq “ (1942), „S en nim a qilding?“ , (1942), „Shohista11 
(1944), „S hirin k u n “ (1946), ,,S h e 'rla r“ (1955), „ S h e ’r va 
ertaklar“ , (1957), ,,P yesalar“ (1959), „D asty o r q iz “ (1960), 
„ S ening a lb o m in g “ (1962), ,,O z o d a “ (1969), „ K o m a n d irn in g
bo sh id a n k e ch irg an lari“ (1962), ,,K ach alp o lv o n “ (1963), „Ism
q o ‘yilm agan x a t“ , „S ening b ay ram in g “ , „ M e n in g aziz bola- 
larim “ va b oshqa kitoblari bosilib chiqdi.
173

---

D ram atu rg S h u k u r S a ’d u llaning „ Y o rilto sh “ , ,,G u lx a n “ , 
„ B iz n in g b o g ‘c h a m iz “ , „ D a la d a b a y ra m “ , „ V a ta n is h q i“ 
(d ram atu rg X. F atxullin bilan ham k o rlik d a yozilgan), „Ikki 
bilag u zu k “ , „ Z u b a y d a “ , „A fsona y aratg an q iz “ pyesalarini 
to m o sh a b in la r yaxshi bilishadi.
Q u v n o q va j o ‘sh q in a s a rla r k u y c h isi b o ‘lgan S h u k u r 
S a’dulla o 'z in in g ju d a ko ‘p sh e ’r, q o ‘shiq, ertak, e rta k -d o sto n , 
pyesalarini kichik m aktab yoshidagi bolalarga bag‘ishlagan.
S h u k u r S a ’dulla tabiat kuychisi sifatida e ’zo zlan ad i. S h o ir 
so ‘lim b a h o rn i ko ‘pgina s h e ’rlarid a qalam ga o lar e k an , kichik 
y o sh d a g i b o la la rd a o la m n i tu s h u n is h q o b iliy a tin i s h a k l- 
lantirishga k atta e ’tib o r beradi.
O d a td a , b o y c h e ch a k ju d a e rta o chiladi. U q o r e rib -erim a s- 
d a n o q k o ‘zga tashlanadi:
Ochildimi boychechak,
Endi har yon gul demak,
Chunki bahor elchisi —
Shu mini gul — boychechak.
B a h o r b o s h la n g a c h , te z - te z y o m g 'ir y o g ‘adi. Y o m g ‘ir 
tabiat husniga husn q o ‘sh ad i, o d a m la r ru h in i yengillatadi. 
S h u k u r S a ’dulla „ Y o m g ir yog‘a lo q “ s h e ’rida y o m g ‘ir o n a
tab iatn i gulga burkashi bilan birga, e k in -te k in la r u c h u n ham
koni foyda ekanligini yosh kitobxon qalbiga yetib boradigan 
darajad a quv n o q va sh o lx m isralarda ifodalaydi:
Yom g'ir yog'aloq, 
Chiqar kamalak.
Yam-yashil o ‘tloq, 
Yomg'irdan foyda
Endi ekinlar 
May saga, donga.
Chiqarar quloq... 
Yurt serob bo‘lar
Yomg‘ir tinganda, 
Oq bug'doy, nonga.
S h u k u r S a ’dulla ,,T o brt fasl“ s h e ’rida yil fasllarining o ‘ziga 
xos x u su siy a tla rin i s h o iro n a tim s o lla r y o rd a m id a y o rita d i. 
U larn in g jozibasi, tabiatga alo h id a k o ‘rk b a g ‘ishlashi, in sonlar 
qalbiga t a ’siri xususida b o lalarb o p xulosalar ch iq arad i.
S h e ’rda b a h o r fasli shu n d ay tasvirlanadi:
Milt etib chiqdi quyosh,
Dedi: — Do‘stlar, qish odosh.
Ko‘rsak, yo‘l qora bulut,
Yer yuzi ko‘k gilam — o ‘t.
174

---

S h o ir V a ta n im iz n in g b o y lig ig a b o y lik q o ‘s h a y o tg a n
d a s tu r x o n im iz n i b e z o v c h i n o z - n e 'm a t l a r n i y e tis h tir a y o t-
g a n k ish ila rn i z o kr m u h a b b a t b ila n a jo y ib m is ra la rd a u lu g ‘- 
laydi:
E k in o 's d i y e rla rd a , 
B u g 'd o y p is h d i q irla rd a ... 
P o liz t o ‘la b o d rin g , 
B o g 'b o n , te z u z ib berin g ! 
— S a b r q ilin g siz a n d a k , 
S o ‘y ib b e ra y h a n d a la k .
S h u k u r S a’du lla yoz faslini u lu g ia s h bilan birga, kuzning 
h am o ‘ziga xos fazilatlarga to ‘laligini, tab ia tn in g o ltin davri 
ekanligini obrazli tasvirlaydi:
Q u y o s h t u s h a r ta f tid a n , 
Q o 'r q ib q is h n in g a ftid a n . 
S a rg 'a y a d i k o 'k a tla r ,
B a rg to 'k a d i d a r a x tla r. 
H o sil y ig ‘ib o lin a r , 
Q is h g a z a m in s o lin a r.
S h o ir q ish n in g ham o lziga xos gashti borligini, kishilarda 
zavq-shavq uyg‘o tish in i lirik b o ‘y o qlarda k o ‘rsatadi:
S h u k u r 
S a ’du lla ,,E gizaklar“ , „ S e n m en g a d o ‘st, m en
senga d o ‘st“ , „ H o v lim izn in g bo lalari66 kabi q a to r s h e ’rlarida 
d o 6stlik g ‘oyalarini ilgari suradi.
S h o irn in g asarlarini bo lalar h o z ir h am darsliklarida 
sevib 
o ‘q iy d ila r. 
„ 0 6y in “ , „ L ola va m u s h u k 66, „ B a h o r k e ld i66,
„ V a ta n im 66, „ D a s ty o r q iz 66, „ O z o d d iy o r66, ,,T o 6rt fasl66, 
„ Q u s h tili66 
k ab ilar s h u la r ju m la s id a n d ir.
S h u k u r S a ’d u lla n in g „ K o m a n d irn in g b o s h id a n k e c h ir- 
g a n la ri66, „ K a c h a lp o lv o n 66, „A ziz q is h lo g im 66, „ Ism q o ‘yil- 
m agan x a t66 
qissalari o ‘zbek b o lala r n asrining yaxshi 
n a m u -
n a la rid a n hisoblanadi.
D a la - d a s h td a tin d i ish ,
K eld i m e h m o n b o ‘lib q ish . 
Q ish e m a s , u — q o r b o b o , 
S o v g 'a la r i b o r b o b o ...
X u d d i y o z d a y , b a h o r d a y — 
Iliq kuzg i n a h o r d a y —
Q o r y o g ‘a r k e c h a - k u n d u z , 
S u v so v q o tib k iy g a n m u z .
175

---