Mamasoli jumaboyev


Maktabgacha  tarbiya  yoshidagi  bolalarga  o‘qib



Download 12,16 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/120
Sana01.01.2022
Hajmi12,16 Mb.
#280478
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   120
Bog'liq
Bolalar adabiyoti va ifodali o'qish (M.Jumaboyev)

Maktabgacha  tarbiya  yoshidagi  bolalarga  o‘qib,
hikoya  qilib  beriladigan  ertaklar
Bu  yoshdagi  bolalarga  tavsiya  etiladigan  ertaklarning  hajmi
qisqa,  mazmuni  sodda  bo‘ladi.  Avval  eslatib  o‘tganimizdek,  bu
yoshdagi  bolalar  hali  olam  nima  ekanligini  bilmaydilar.  Shu-
ning  uchun  ularga  tavsiya  etiladigan  ertaklar  tabiat,  hayvonot
olami,  do‘stlik,  mehnat  ahli,  jamoa,  odob-axloq  to‘g‘risida
bo‘lishi  foydadan  xoli  bo‘lmaydi.
Bu  davr  bolalariga  „Chivinboy“,  „Qizg‘anchiq  it“,  „Òu-
yaqush  bilan  qoplon“,  „Maqtanchoq  quyon“,  „Rostgo‘y  bo-
la“,  „Arilarning  g‘azabi“,  „Òulki  bilan  turna“,  „Sholg‘om“,
„Qumursqa“,  „Kaptar  sovg‘asi“  kabi  ertaklarni  o‘qib  berish
foydalidir.
Bog‘cha  tarbiyachilari  va  ota-onalar  oldidagi  vazifalardan
eng  muhimi  kichkintoylarni  mehnatga  muhabbat  ruhida  tarbi-
yalashdir.  Bolani  yoshligidan  boshlab  bir  ishga  o‘rgatish,
kichkinalik  vaqtidanoq  unga  bir  yumush  berib,  ish  qilishga
odatlantirish  lozim.  Unga  beriladigan  ish  ahamiyatsiz,  hatto
„ish“ nomi berishga loyiq bo‘lmasa ham undan keladigan foyda
juda  katta.  Chunki  bunday  ishlar  mehnatni  sevishga  o‘rgatadi.
Bu  borada  xuddi  inson  kabi  tinib-tinchimas  måhnatkash
qumursqalar  va  ular  haqida  xalq  to‘qigan  „Qumursqa“  ertagi-
ni  shu  yoshdagi  bolalarga  o‘qib,  hikoya  qilib,  aytib  bårish
yaxshi  samara  båradi.  Kichkina  bolalar  u  yoqda  tursin,  hatto
kattalar  ham  uncha  månsimaydigan  qumursqaning  ishchanli-
www.ziyouz.com kutubxonasi


35
gini,  kåchasi-yu  kunduzi  tinmay  måhnat  qilishini  uni  kuzat-
gan  odam  såzadi,  xolos.
Hayotda  shunday:  kim  ko‘p  ishlasa,  tinim  bilmay  måhnat
qilsa,  sog‘ligi  yaxshi  bo‘ladi,  boy-badavlat  yashaydi,  håch
kimga  håch  qachon  xor-zor  bo‘lmay  umr  kåchiradi.  Qumurs-
qa  maqtanchoq  emas,  u  oddiy  va  sodda.  Shu  oddiyligi,  sod-
daligi,  måhnatkashligi  bilan  ajralib  turadi.
Savol-javoblarda  muz,  bulut,  quyosh,  yomg‘ir,  yår,  o‘t,
mol,  bo‘ri,  mårgan-u  sichqon  kabilardan  ham  qumursqa
ustun  chiqadi.  Qumursqaning  o‘ziga  bårilgan  ta’riflarda  ham  bu
ma’no  ko‘zga  yaqqol  tashlanib  turadi:
— Qorning  nima  uchun  katta?
— Jigarim  zo‘r, — dådi  qumursqa.
— Båling  nima  uchun  ingichka?
— Måhnatim  zo‘r!
— Kallang  nima  uchun  katta?
— Davlatim  zo‘r!  Måhnatim  zo‘r,  savlatim  zo‘r,  mån
zo‘r,  mån  zo‘r!
Bu  yoshdagi  bolalarga  tavsiya  etiladigan  ertaklarning  asosiy
qismini  to‘g‘ri  so‘z,  halol,  pok  bo‘lish,  yolg‘on  gapirmaslik,
birovlarni  aldamaslik  kabi  mazmundagi  asarlar  tashkil  etadi.
Masalan,  „Rostgo‘y  bola“  (turkman  xalq  ertagi)ni  olib  ko‘-
raylik.  Ertak  qahramoni  to‘g‘riso‘zligi,  kattalarning  pand-
nasihatlariga  quloq  solishi  bilan  yosh  kitobxonda  yaxshi  taas-
surot  qoldiradi,  ko‘p  bolalarning  havasini  kåltiradigan  ish
qiladi.  Qaroqchilar  azaldan  yomon  odamlar.  Ular  har  doim
zo‘ravonlik  qilib,  bosqinchilik  qilib,  birovlarning  mol-mulkla-
rini  tortib  olishgan.
„Rostgo‘y  bola“da  ota  karvon  bilan  yo‘lga  chiqqan  o‘g‘-
lining  qo‘liga  qirq  tanga  oltin  bårib:  „O‘g‘lim,  håcham  yolg‘on
gapirma,  halol  bo‘lgin“,  dåb  nasihat  qilibdi.  Karvon  yo‘lda
qaroqchilarga  duch  kåladi.  Qaroqchilar  noinsoflik,  bosqinchilik
bilan  hammani  talaydilar,  mol-mulkini  tortib  oladilar.  Ammo
bolaga  mutlaqo  e’tibor  bårmaydilar.  Ota  nasihatini  olgan  bola
to‘g‘riso‘zligi  bilan  qaroqchi,  bosqinchi,  yo‘lto‘sarlikda  nom
chiqargan  bir  nåcha  muttahamni  tarbiyalaydi,  ularni  halolligi-
yu  to‘g‘riso‘zligi  bilan  mag‘lub  qiladi:
„Savdogarlar  yo‘l  yurishsa  ham  mo‘l  yurishibdi,  bir  joyga
yåtib  borishganda  ularga  qaroqchilar  hujum  qilishibdi.  Qaroq-
www.ziyouz.com kutubxonasi


36
chilar  o‘zaro  maslahatlashib,  „Mana  bu  yalangoyoqqa  u-bu
narsa  bårsakmikan“,  dåyishibdi.
Qaroqchilardan  biri  bolani  masxara  qilib  so‘rabdi:
— Ey,  yalangoyoq,  såndan  nimani  ham  olish  mumkin?
— Månda  qirqta  oltin  tanga  bor, — dåb  javob  båribdi  bola.
— Sånda  qirqta  oltin  tanga  nima  qilsin? — dåyishibdi  qaroq-
chilar  kulib.  Shunda  bola  choponining  yoqasini  yirtib,  oltin
tangalarni  ko‘rsatibdi.
— Någa  bularni  bizga  ko‘rsatding? — dåb  so‘rashibdi  qa-
roqchilar.  — Biz  sånga  pul  bårmoqchi  edik,  endi  bo‘lsa,  buni
ham  olib  qo‘yamiz.
— Håchqisi  yo‘q,  otam  halol  bo‘l,  yolg‘on  gapirma,  dåb
o‘rgatgan, — dåbdi  bola.  Bundan  hayron  bo‘lgan  qaroqchilar
savdogarlarga  mol-mulklarini,  pullarini  qaytarib  bårib,  halol
måhnat  qilish  uchun  qaroqchilikdan  voz  kåchishibdi“.
„Sholg‘om“  (rus  xalq  ertagi)  bu  davr  bolalar  kitobxon-
ligida  asosiy  o‘rinda  turadi.  Ertak  juda  oddiy  va  sodda.  Ammo
ma’no  va  mazmuni,  asarning  tarbiyaviy  ahamiyati  kutilgani-
dan  ham  ziyoda.
Ertakda  ortiqcha  so‘z,  ortiqcha  qahramon  yo‘q.  Hammasi
risoladagidåk.  Boboning  sholg‘om  ekishi  va  bo‘liq  sholg‘omni
ko‘plashib  yulib  olishi  zikr  etiladi.  Ammo  unda  kichkintoylar
bilib,  quloq  solib  o‘sadigan  jihatlari  ko‘p.  Birinchidan,  bobo-
ning  måhnatkashligi  yaqqol  ko‘zga  tashlanib  turadi.  Moboda
bobo  sholg‘omni  yårga  ekib,  tåk  qo‘yib  qo‘yganida  u  mutlaqo
kattakon  bo‘lib  o‘smagan  bo‘lar  edi.  Boboning  o‘yi-xayoli
sholg‘omda.  Kåchasi-yu  kunduzi  sholg‘omga  ishlov  båradi,
påshana  tåri  to‘kib,  ko‘p  måhnat  qiladi.  Dåmak,  ertakda  bo-
lani  måhnatkash  bo‘lishga,  xuddi  shu  bobo  kabi  dalada
ishlashga  chaqiriladi.
Ikkinchidan,  bola  båshikdan  boshlab  ahil,  do‘st  bo‘lib
o‘sishi  kårak.  Kimki  do‘stlar  bilan,  jamoa  bilan  hamfikr,
hamkor  bo‘lib  o‘ssa,  o‘ziga  ham,  o‘zgalarga  ham  yaxshi.
Yana  ertakka  murojaat  qiladigan  bo‘lsak.  O‘sha  bo‘liq,
kattakon  sholg‘omni  yårdan  tortib,  sug‘urib  olish  masalasi
yosh  kitobxon  uchun  juda  qiziqarli.  Bobo,  buvi,  nabira,  ku-
chuk,  mushuk,  sichqonlarning  bir  yoqadan  bosh  chiqarib
harakat  qilishlari  bolalarni  xursand  qiladi.  Ularda  shunday  qilib
„Kuch — birlikda“  tushunchasi  paydo  qilinadi.  Ertakning
uchinchi  jihati  maktabgacha  tarbiya  yoshidagi  bolalarning  or-
www.ziyouz.com kutubxonasi


37
zu-niyati  bo‘lmish  tabiatni  såvish,  jonivorlarni  asrash,  avay-
lash  o‘ziga  xos  o‘rinda  turadi.  Kichkintoylar  kuchuk,  mu-
shuk,  hatto  sichqonni  ham  boqish,  asrab-avaylash  lozim
ekanligini  bu  ertak  orqali  bilib  oladilar.
Xuddi  bobo  singari  måhnatkash  bo‘lish,  kuch  birlikda
ekanligini  dilga  jo  qilib  kamol  topish,  ayniqsa,  ertak  tinglov-
chining  dil  to‘ridan  joy  olishi  ertakning  tarbiyaviy  ahamiyati
katta  ekanligidan  dalolat  båradi.
Bu  yoshdagi  bolalar  hayvonlar  o‘rtasidagi  o‘zaro  ahillik  va
do‘stlik  kabi  xislatlarni  bilishni  istaydilar.  Hayvonot  olamida
do‘stga  mehribonlik  ko‘rsatish,  bir-biriga  g‘amxo‘r  bo‘lish,
yordam  qo‘lini  cho‘zish  bor  ekanligi  „Arslon  bilan  it“,  „Òu-
yaqush  bilan  qoplon“,  „Echki,  qo‘y  va  bo‘rilar“  kabi  ertak-
larda  beriladi.  „Òuyaqush  bilan  qoplon“  ertagiga  nazar  tashlay-
digan  bo‘lsak,  unda  xuddi  odamlar  orasida  bo‘lganidek,  hay-
vonlar  o‘rtasida  ham  bir-birlariga  yordam  berish,  ayniqsa,
boshlariga  kulfat  tushganda  yurakdan,  samimiy  ko‘maklashish
g‘oyasi  yotadi:
„Qoplonning  boshiga  musibat  tushibdi.  Òomog‘iga  katta  bir
suyak  qadalib  qolibdi.  Dod-faryod  qilibdi.  Òuyaqush  yordamga
kelib:
— Osmonga  qarab  og‘zingni  ochib  tur,  men  suyakni  olib
qo‘yay, — debdi  qoplonga.
Qoplon  osmonga  qarab  og‘zini  ochib  turibdi.  Òuyaqush
uzun  tumshug‘ini  qoplonning  og‘ziga  solib,  tiqilib  turgan
suyakni  sug‘urib  tashlabdi.
Qoplonning  ko‘zlari  ravshan  bo‘lib,  o‘limdan  qutulibdi.
Biroz  joni  orom  olgandan  keyin  qoplon  tuyaqushga  qarab
shunday  debdi:
— Sen  mard  ekansan,  menga  yaxshilik  qilding,  endi  ikka-
lamiz  do‘st  bo‘lamiz,  zarur  vaqtda  bir-birimizga  yordamga
kelamiz, — debdi.  Òuyaqushga  bu  gap  ma’qul  bo‘libdi.  Òuya-
qush  bilan  qoplon  ikkalalari  do‘st  bo‘libdilar.
Xalqda  „O‘zga  bilan  do‘st  bo‘ldingmi,  bir  umrga  bo‘l,  uni
yaxshi-yomon  kunlaringda  sinama  va  unga  riyokorlik  ko‘rsat-
ma,“  degan  gap  bor.  Òuyaqush  bu  yo‘ldan  bormabdi.  Oradan
ko‘p  vaqt  o‘tibdi,  kunlardan  bir  kun  u  qoplonni  sinamoqchi
bo‘lib,  jo‘rttaga:
— Voy  dod,  o‘lyapman,  qoplon,  meni  qutqar! — deya
bor  ovozi  bilan  qoplonni  yordamga  chaqiribdi.
www.ziyouz.com kutubxonasi


38
Qoplon  chin  so‘zli,  do‘stga  sadoqatli,  g‘amxo‘r  va  mehri-
bon  bo‘lganligi  uchun  zudlik  bilan  tuyaqushning  oldiga  shox-
butoqlar  orasidan  ustidagi  junlari  yulinib,  harsillab  yetib  ke-
libdi.  Lekin  u  tuyaqushning  yuzidagi  tabassumni  ko‘rib  hay-
ron  bo‘libdi.  Òuyaqushning  surbetlik  bilan  „Ko‘rmaganimga
ancha  vaqt  bo‘ldi,  ahd-paymonimiz  esingdan  chiqib  qolma-
dimi,  deb  sinab  ko‘rmoqchi  edim“,  degan  gapidan  qoplon
qattiq  ranjibdi,  dili  og‘ribdi,  do‘stidan  ko‘ngli  qolibdi.
Do‘stini  aldagan  o‘zini  aldagan  bo‘ladi.  Sen  birovni  bir
marta  aldadingmi,  tamom,  u  senga  ikkinchi  marta  ishonmaydi.
Òuyaqush  bilan  ham  xuddi  shunday  bo‘libdi.  Boshqa  kuni
bo‘ri  uni  ushlab  yeb  qo‘ymoqchi  bo‘lib  turganida,  qancha  ba-
qirib-chaqirmasin,  qoplon  tuyaqushning  ovozini  eshitsa  ham,
„Do‘stim  jo‘rttaga  dodlayapti“,  deb  o‘ylabdi  va  uning  oldiga
bormabdi.  Òuyaqush  bo‘riga  yem  bo‘libdi“.
Kaptar  azaldan  inson  bilan  yaqin  yashagan,  insondan
panoh  izlagan,  insonga  ko‘mak  bårgan.  Kaptar  qadimda  bir
yurtdan  ikkinchi  yurtga,  bir  odamdan  ikkinchi  odamga  mak-
tublar  olib  borib  bårib,  aloqachilik  vazifasini  ham  o‘tagani
ma’lum.  „Kaptar  sovg‘asi“  (tamil  xalq  ertagi)da  inson  va  kap-
tar  taqdiri  haqida  gap  boradi.
Ertak  qahramoni  Kijavanning  ahvoli  og‘ir,  kimsasiz  o‘r-
monda  bir  parcha  nonga  muhtoj  bo‘lib  hayot  kåchiradi.  Uning
qushlar,  hayvonlarning  tilini  bilishi,  ular  bilan  xuddi  inson-
lar  bilan  gaplashgandåk  suhbat  qurishi  maktabgacha  tarbiya
yoshidagi  bolalarga  xush  yoqadi.  Kichkintoylarning  ham  o‘sha
Kijavan  kabi  qushlar  bilan,  hayvonlar  bilan  suhbat  qurgilari
kåladi.  Kijavan  sog‘lom,  to‘q,  tåtik  jonivor,  qushlar  bilan
gaplashsa,  xo‘p  yayrab  xursand  bo‘ladi.  Ba’zi  hollarda  och,
zaiflarning  yurak  dardlarini  tinglab,  ularga  qo‘shilib  aziyat
chåkishi,  ko‘z  yoshi  to‘kishi  bolalarning  qalblariga  yaxshilik
urug‘ini  sochadi,  ular  ham  xuddi  Kijavan  kabi  bo‘lishga  ha-
vasmand  bo‘ladilar.  Kijavanning  majruh  kaptarga  g‘amxo‘rlik
qilishi  kichiktoylarga  quvonch  ulashadi:
„Bir  kuni  Kijavan  juda  qattiq  och  qolibdi.  Biror  narsa
tamaddi  qilay  dåsa,  håch  vaqosi  yo‘q.  U  o‘ylab-o‘ylab,  oxiri
tayoq  olib,  o‘rmonga  jo‘nabdi.  O‘rmonni  aylanib-aylanib,  u
yårda  håch  narsa  topolmay,  uyiga  qaytibdi.  Yo‘lda  kåtayotib:
— Många  yordam  bår, — dågan  zaif  bir  tovushni  eshitib
qolibdi.
www.ziyouz.com kutubxonasi


39
Kijavan  bunday  qarasa,  u  yårda  bir  kaptar  yiqilib  yotgan
emish.
— Mån  ucholmayman,  qutqar, — dåb  yalinibdi  u  Kija-
vanga.  Kijavanning  båchora  kaptarga  rahmi  kålibdi.  Uni  yårdan
avaylab  ko‘tarib  olib,  bag‘riga  bosganicha,  yo‘lida  davom  etibdi.
Kapasiga  kålib,  qushni  ehtiyotlik  bilan  yumshoq  o‘ringa  yot-
qizibdi.
— Tuzalib  kåtguningcha  månikida  yashaysan.  Håch  narsa-
dan  qo‘rqma,  såni  xafa  qilishlariga  yo‘l  qo‘ymayman.  Qo‘-
limdan  kålganicha  sånga  yordam  båraman.  Låkin  hozircha  sånga
ovqat  båray  dåsam,  uyda  yåydigan  håch  vaqo  yo‘q, — dåbdi
xafa  bo‘lib  Kijavan.
— Qayg‘urma, — dåbdi  kaptar  uni  tinchlantirib, — o‘r-
monda  mango  daraxti  bor.  Daraxt  kavagining  ichida  guruch
bor,  borib  shu  guruchni  olib  kål.
Daraxt  kavagining  ichida  guruch  bilan  birga  oltin,  ku-
mush,  olmos,  dur  va  boshqa  qimmatbaho  toshlar  yog‘du  so-
chib  yotgan  bo‘ladi.  Kijavan  o‘sha  yårdan  bir  siqim  guruchni
oladi,  xolos.  „Bu  toshlarni  nima  qilardim,  axir  o‘zimni
båzatish  niyatim  yo‘q-ku?“  dåb  ularga  tågmaydi“.
Guruchni  majruh  kaptarga  yådirishidan  kitobxon  xursand
bo‘ladi.  Saxiy,  qo‘li  ochiq,  ko‘ngli  to‘q  Kijavanga  nisbatan  bo-
lalarning  måhr-muhabbatlari  oshadi.  Kijavanga  kaptarning  uzuk
sovg‘a  qilishi,  uzuk  oddiy  emas,  balki  såhrli  ekanligi,  Kijavan
nimaiki  so‘rasa,  uzuk  uning  istagini  muhayyo  qilishi  ertak
tinglovchini  qoyil  qoldiradi.  Ularda  yaxshilikka  yaxshilik  qaytar
ekan-da,  dågan  fikr  paydo  bo‘ladi.
Qo‘li  ochiq  bo‘lish,  saxiylik  qilish,  do‘stga  sodiqlik  namu-
nasini  ko‘rsatish  bu  davrda  tinglaydigan  ertaklarning  katta  qis-
mini  tashkil  etishi  kerak.  „Òulki  bilan  Òurna“  ertagiga  nazar
tashlaydigan  bo‘lsak,  bu  holning  butunlay  teskarisini  ko‘ra-
miz.  Dunyoda  tulki  zotidan  mug‘ambir,  pismiq,  aldamchi,
riyokor  bo‘lmasa  kerak.  Ko‘p  ertaklarda  turna  insonga  yaqin
yuradi,  unga  ko‘maklashadi,  yordam  beradi,  saxiylikda  ibrat
ko‘rsatadi.
Ertakda  tulki  va  turnaning  bir-birlarini  uylariga  chaqirib
mehmon  qilishlari  haqida  gap  boradi.  Maqtanchoq,  mug‘am-
bir,  ayyor  tulki  oddiy,  sodda  turnani  uyiga  chaqirib:  „Albatta
kelgin,  jonginam,  albatta,  azizam,  yaxshilab  mehmon  qila-
man!“  deydi.
www.ziyouz.com kutubxonasi


40
Ba’zan  yangi  do‘stining  fe’l-atvori  qanday  ekanligini  yax-
shi  bilmay,  yurakdagi  borini  oshkor  qiladigan  bolalar  kabi,
turna  ham  tulkiga  ishonadi,  chinakamiga  meni  mehmon  qilar
ekan-da,  degan  o‘y-xayol  bilan  uning  uyiga  keladi.  Òulki
shirguruch  pishirib,  uni  likopchada  turnaning  oldiga  qo‘yadi.
U  uzun  tumshug‘i  bilan  likopchaga  taq-taq  uradi,  ammo
hech  narsa  yeya  olmaydi.  Ayyor  tulki  esa  bir  zumda  shirgu-
ruchni  o‘zi  yeb  qo‘ladi.
Ertakda  turnaga  alam  qiladigan  joyi  shuki,  tulki  o‘zi  pi-
shirgan  taomni  o‘zi  yeb,  yana  xushomadgo‘ylik  bilan:  „Aybga
qo‘shmaysan-da,  jon  do‘stim!  Yaxshilab  mehmon  qilishga
boshqa  narsa  topa  olmadim!“  deya  surbetlik  qilib  turishi  bo-
lalarning  qahr-g‘azabini  keltiradi.  Ularni  hayotda  tulki  kabi
ochko‘z,  aldamchi  bo‘lmaslikka  da’vat  etadi.
Ertakda  turnaning  ham  bo‘sh  kelmasligi,  tulkini  uyiga
chorlab,  mo‘ndiga  o‘zi  tayyorlagan  ovqatni  quyib,  uni  bir
zumdayoq,  uzun  tumshug‘i  bilan  o‘zi  yeb  qo‘yishi  kichkin-
toylarni  xursand  qiladi.  Ularda  qilmish-qidirmish,  sen  birovga
nima  qilsang,  senga  ham,  albatta,  qaytib  keladi,  degan  tu-
shuncha  hosil  bo‘ladi.
Xullas,  maktabgacha  ta’lim  yoshidagi  bolalar  o‘zlari
tinglagan  ertaklari  yordamida  atrof  olam  bilan  tanishib,  nima
yaxshi-yu  nima  yomonligini  bilib  o‘saveradilar.

Download 12,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   120




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish