Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimini tashkil etuvchilari

Ma’lumotlarni tasvirlashda jadvallardan foydalanish.

Ma’lumotlarni relyatsion modeli asosida munosabat tushunchasi yotadi. Munosabatni ikki o‘lchamli jadvallar yordamida tavsiflash qulay. Jadval tushunarli, ko’rimli va inson uchun oddiy. Munosabatlar to‘plami ma’lumotlarni saqlash uchun ishlatilishi mumkin. Shu bilan birga ular orasidagi bog‘lanishlarni modellashtirish imkonini beradi. Misol: ikki o’lchamli jadvalni ko’ramiz.

Quyidagi jadvalda:
Birinchi satr - atribut nomlari;
Ikkinchi satr - atributlarni qisqa nomlari; Qolgan satrlar - atribut qiymatlari;

Yuqoridagi ko’rib chiqilgan ierarxik tarmoqli va boshqa ma’lumotlarni tasvirlash usullarini shunday ikki o`lchamli jadvalga keltirish mumkin. Bunday jadvallarni quyidagi xususiyatlari bo’ladi.

• 
  jadvalni har bir ma’lumot elementi maydon hisoblanadi va takrorlanuvchi guruhlar bo`lmaydi;
  
• 
  barcha ustunlar bir jinslidir;
  
• 
  har bir ustunga nom tayinlangan;
  
• 
  jadvalda bir xil satr ikki marta uchramaydi;
  
• 
  bunday jadvalda satr va ustunlar ixtiyoriy tartibda qaraladi va ixtiyoriy ketma-ketlikda ishlatilishi mumkin.
  

Bunday xususiyatlarga jadvalli munosabat deyiladi. Bu munosabat asosida qurilgan MB
relyatsion MB deyiladi.
Yuqoridagi jadvalni sxematik qisqartirilgan ko’rinishi (sxemasi):

Xizmatchi (xiz.nom F.I.SH, unvoni, tugilgan yili, bulim, mut.kodi. mansab, maosh).

Bunday yozuv ma’lumotlar bazasi sxemasi deyiladi. Shunday qilib, relyatsion MB
ma’lumot elementlar to`plami asosida quriladi.
Munosabat yoki jadvalni kortejlar to`plami deb qarash mumkin. Agar jadvalda n ta ustun bo’lsa, u n tartibli kortejdan iborat deyiladi va munosabat ham n-darajali deyiladi. Har bir atribut qiymatlari to’plami domen deyiladi.
Munosabatda har bir kortej o’zining kalit identifikatoriga (nomiga) ega bo’lishi kerak va kalit quyidagi xususiyatlarga ega bo`ladi:

1. 
   Kortej kalit qiymati bilan bir qiymatli ifodalanishi kerak.
   
2. 
   Kalitda ortiqchalik bo’lmasligi kerak, ya’ni hech qanday atributni kalitdan olib tashlash
   

mumkin emas.

8.