Ma’lumotlar bazasini boshqarish Ma’lumotlar bazasini loyihalash bosqichlari. “Mohiyat – aloqa” modeli

Ma’lumotlar bazasi tuzilmalarini loyihalash bosqichlari vositalari.

Reja:

1. 
   Ma’lumotlar bazasini boshqarish
   
2. 
   Ma’lumotlar bazasini loyihalash bosqichlari.
   
3. 
   “Mohiyat – aloqa” modeli
   

Ma’lumotlar bazasini boshqarish.

Axborotni qayta ishlashga mo'ljallangan zamonaviy dasturiy vositalar katta miqdordagi ma'lumotlarni qabul qilinadigan tezlikda qayta ishlashga qodir bo'lgandagina samarali bo'ladi. Hatto soniyasiga millionlab operatsiyalarni bajarishga qodir bo'lgan protsessorlarning yuqori tezligiga ega zamonaviy uskuna ham bunga har doim ham erishishi mumkin emas. Buning sabablari quyidagicha:

• barcha ma'lumotlarni tezkor xotirada saqlashga imkon yo’kligi, yoki texkor xotiraning ko’lamining cheklanishi;

• ma'lumotni tashqi muhitda (disklarda) saqlash ma'lumotlarni qayta ishlashda katta kechikishlarni keltirib chiqaradi;

• barcha harakatlar ketma-ketlikda amalga oshirilganda, markaziy protsessorlarda katta navbatning foyda bo’lishi.

Katta hajmdagi ma'lumotlarni yuqori tezlikda qayta ishlash muammosini hal qilish uchun ma'lumotlarni izlash va tartibli turda saqlashning kuchli usullari topildi:

• qidiruvni ko'p bosqichliligi;

• qidiruvni oldindan qayta ishlash;

• ma'lumotlarni strukturalashi.

Ko'p bosqichlilik dasturning to'g'ridan-to'g'ri katta ma'lumotlar bazalari bilan ishlamasligida, faqat indekslar yoki kalitlar deb ataladigan, ya'ni maqsadli ma'lumotlarni qidirish uchun ko'rsatgich bo'lgan ma'lumotlarning kichik bir qismining ishlashida namoyon bo'ladi.

Qidiruvni oldindan qayta ishlash, ma'lumotlarning bunday kichik qismi ma'lumotlarning o'zi emas, balki faqat ularga ko'rsatgichlarni saqlaydigan maxsus indeks jadvallari yoki fayllar shaklida tayyorlanishida namoyon bo'ladi.

Bazani indeksatsiya qilish jarayonida u ikkinchi maydonda, manzil-ofsetda yoki boshqa usulda topiladi va yoziladi - bu kombinatsiyaga.

Shunday qilib, qidiruv bosqichida faqat uchta tezkor operatsiya bajariladi:

• indeksni aniqlash yoki kerakli yozuv uchun xeshni hisoblash;

• indeks faylida tegishli indeks yoki xesh qiymatiga ega yozuvni qidirish va indeks faylida ushbu yozuvdan asosiy fayldagi kerakli yozuvining manzilini olish;

• kerakli yozuvga to'g'ridan-to'g'ri kirish usuli bilan asosiy faylga kirish.

Ushbu operatsiyalarning har biri asosiy fayldagi yozuvlarni takrorlash bilan taqqoslaganda juda oz vaqtni oladi.

Bularning barchasi ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBS) deb nomlangan dasturiy ta'minot yordamida amalga oshiriladi.

Ma’lumotlar bazasini loyihalash bosqichlari.

Ma’lumotlar bazasini loyihalash jarayoni, odatda quyidagi asosiy bosqichlardan tashkil topadi:

1. Predmet sohasini tahlil qilish va ma’lumotlar bazasining axborot iste’moli talablarini aniqlash.

2. Ma’lumotlar bazasida modellashtirilishi lozim bo’lgan ob’ektlarni tahlil qilish. Ushbu ob’ektlardan mohiyatlar va ularning xususiyatlarini hosil qilish hamda ularning ro’yxatini tuzish. Masalan, «nomi», «rangi», «og’irligi» va boshqa xususiyatlar «detal» mohiyatining xususiyatlari sifatida keltirilishi mumkin.

3. Tanlab olingan MBBT (Paradox, dBase, FoxPro, Clipper, Access, InterBase, SyBase, Informix, Oracle va hokazo) talqinida mohiyatlar va xususiyatlar uchun mos keluvchi axborot ob’ektlarini (masalan, jadvallar va ustunlarni) belgilash.

4. Har bir ob’ektni qaytarilmas tarzda belgilaydigan atributlarni aniqlash.

5. Ma’lumotlar butunligini belgilaydigan va uni saqlab turishga qaratilgan qoidalarni ishlab chiqish.

6. Ob’ektlar (masalan, jadvallar va ustunlar) orasidagi aloqalarni o’rnatish.

7. Ma’lumotlarning ishonchliligi hamda zarur hollarda ma’lumotlarning maxfiyligini ta’minlash masalalarini rejalashtirish.

“Mohiyat – aloqa” modeli

“Mohiyat – aloqa” modeli predmet sohani tashkil etuvchi uchta asosiy komponentalardan foydalanib quriladi: mohiyat, atribut, aloqa.



1.1 rasm. “Supermarket” obyektli modeli elementlari orasidagi ob`yektli munosabatlar.

Modelni qurishda “aloqa” mavjud ob`yektni, jarayonni yoki hodisani, abstraksiyasi sifatida keladi. Atribut mahiyatni xarakterlaridan bo`lib, nom bilan belgilanib, birorta qiymatlar to`plamidan qiymatlar qabul qilinadi.

“Mohiyat – aloqa” modelidagi bog`lanishlarga, ikki mohiyat o`rtasidagi har bir bog`lanish turiga tegishli munosabatlarni kiritish zarur (binar, ternar.., n-nar).

Loyiha haqidagi axborot diagramma ko`rinishida rasmiylashtiriladi, buning uchun quyidagi belgilar kiritiladi: mohiyat turlari – to`rtburchak bilan, atributlar-ovallar bilan tasvirlanadi va ular mos mohiyatlar bilan yo`nalishsiz qirralar bilan bog`lanadi.

“Mohiyat – aloqa” modeli predmet sohani (PS) faqat aniq bir qismini akslantiradi. Bu holda uni lokal model deyiladi. PS haqida to`la axborotga ega bo`lish uchun uni etarli kengroq tekshirish zarur va oldingisini to`ldiradigan local modellar qurish kerak. Shundan so`ng lokal modellar birlashtirilib PS haqida bir butun kompozitsion tasvirga ega bo`lamiz.

Misol tariqasida supermarket PSining mohiya – aloqa modeli qurilgan.

1.2. rasm. Supermarket predmet sohasi uchun mohiyat – aloqa modelini qurilishi

Bu model diagramma ko„rinishda bo„lib, unda quyidagi belgilashlar ishlatiladi.

Foydalanilgan manbalar

1.https: //dasturchi.uz

2. https://dasturim.uz/

3. https://sql-ex.ru/

4 https://www.pgexercises.com/

5. https://sqlbolt.com/

6.https: //www.texnoman.uz/