3-mavzu: SQL tili asosida ishlaydigan tizimlarni tasnif va ishlash koʻnikmalarni hosil qilish. Ishdan maqsad: maʻlimotlar bazasini boshqarish tizimlari haqida bilimlarga ega boʻlish va ulardan foydalanish bo`yicha ko`nikmaga ega bo`lish.
Masalani qo`yilishi: maʻlumotlar bazasini boshqarish tizim xususiaytlarni bialn tanishish va MBBTlarni tahlil qilish.
Uslubiy ko`rsatmalar: Nomidan taxmin qilish mumkin bo'lganidek, ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi (yoki qisqacha MBBT) bu ma'lumotlar bazalarini yaratish va ular bilan ishlashda foydalaniladigan dastur. Ma'lumotlar bazasini boshqarishning asosiy vazifasi ma'lumotlarni boshqarish (tashqi va operativ xotirada ham bo'lishi mumkin). MBBT albatta ma'lumotlar bazasi tillarini qo'llab-quvvatlaydi va har qanday nosozliklardan so'ng ma'lumotlarni nusxalash va tiklash imkonini yaratdi.
Ma'lumotlar bazalarini tasniflashga kelsak, turli xil variantlar mavjud. Masalan, ma'lumotlar bazasini ma'lumotlar modeliga ko'ra ajratish mumkin: ierarxik (daraxt tuzilishiga ega), tarmoq (ierarxik tuzilishga o'xshash), relyatsion (relatsion ma'lumotlar bazalarini boshqarish uchun ishlatiladi), obyektga yo'naltirilgan (obyekt ma'lumotlari modeli uchun ishlatiladi) va obyekt-relyatsion (relatsion va obyektga yo'naltirilgan ma'lumotlar bazalarining birlashishi turi).
Ma'lumotlar bazasi joylashgan oʻrniga qarab lokal va tarqalgan turlarga ajraladi. Lokal MBBT bitta kompyuterda saqlanadi, tarqalganda esa tizim qismlarga ajratilib bir nechta kompyuterlarga saqlanadi. MBBT ga maʻlumotlarni kirish usuliga qarab fayl-server, mijoz-server va ichki turlariga ajratish mumkin.
Relyatsion va obyekt-relatsion maʻlumotlar bazasi eng koʻp tarqalgan turi hisoblanadi. U jadvallardadi har bir ustun (ular «поле» yoki «field» deb nomladani) soddalashtirilgan va oʻzga xos nomiga ega boʻladi. Qatorlarning ketma-ketligi (ular «records» yoki «записи» deb nomlanadi) jadvalga ma'lumotlarni kiritish ketma-ketligi bilan belgilanadi.
Bunday holda, ustunlar va satrlarni har qanday tartibda qayta ishlash mumkin boʻladi. Jadvallar va ma'lumotlar maxsus aloqalar bilan bogʻlangan, shuning uchun siz turli jadvallarning ma'lumotlari bilan ishlashingiz mumkin - masalan, bir nechta jadvallarni bitta so'rov bilan birlashtiring mumkin boʻladi.
Relyatsion ma'lumotlar bazalarini boshqarish uchun maxsus dasturlash tili - SQL ishlatiladi. Ushbu qisqartma «Structured query language» oʻzbek tiliga «Strukturalangan so'rovlar tili» deb tarjima qilinadi. SQL tilida ishlatiladigan komondalar maʻlumotlarni qayta ishlaydigan, aniqlaydigan, boshqaradigan turlarga boʻlinadi.
Ma'lumotlar bazasi bilan ishlash sxemasi quyidagicha:
2.1-rasm. MBBT ning umumiy tuzilishi.
Eng ko'p ishlatiladigan ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimlari haqida toʻxtalsak.
MySQL MySQL ko'plab kompaniyalarda (masalan, Facebook, Vikipediya, Twitter, LinkedIn, Alibaba va boshqalar) ishlatiladigan eng mashhur va keng tarqalgan MBBTlardan biridir. MySQL - bu erkin dasturiy ta'minotga tegishli bo'lgan ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi: u GNU Public Licence litsenziyasi ostida tarqatiladi.Shuni auyish kerakki bu tizmdan asosan kichik va oʻrta turdagi loyihalarda foydalanish tavfsiya etiladi. MySQL juda ko'p turli xil afzalliklarga ega. Masalan: u mashhur MyISAM va InnoBD dagi, HEAP va MERGE dagi jadvallarni qoʻllab quvatlaydi, bundan tashqari imkoniyatlari kun sayin oshib bormoqda. MySQL barcha buyruqlarni tezda bajaradi – shuning uchun ham ehtimol bu hozirda mavjud bo'lganlarning ichida eng tezkor ma'lumotlar bazasi. Ushbu ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi bilan bir vaqtning o'zida cheksiz foydalanuvchilar ishlashlari mumkin va jadvallardagi satrlar soni 50 millionga teng bo'lishi mumkin.
MySQL ba'zi boshqa ma'lumotlar bazalari bilan taqqoslaganda kamroq funktsiyalarni qo'llab-quvvatlaganligi sababli, u bilan ishlash PostgreSQL bilan taqqoslaganda ancha sodda.
MySQL ning birinchi versiyasi 1995 yilda chiqarilgan va shu vaqtdan boshlab bir nechta versiyalari chiqarilgan bo'lib, ularning har biri sezilarli o'zgarishlarga olib keldi.
MySQL bilan ishlash uchun nafaqat matnli, balki grafik rejim ham qo'llaniladi. Buni phpMyAdmin ilovasi orqali amalga oshirish mumkin: dasturda ishlash uchun SQL buyruqlarini bilishingiz shart emas va o'z ma'lumotlar bazangizni to'g'ridan-to'g'ri brauzer orqali boshqarishingiz mumkin.
Umuman olganda, ta'kidlash mumkin MySQL unchalik katta boʻlmagan maʻlumotlar bazasi boshqarish tizimlari uchun moʻljallangan teza va foydalanishga qulay tizim hisoblanadi.
