Maktabgacha tarbiya yoshi davrida guruhiy psixokorreksion ishlarni tashkil qilish

XULOSALAR 
Prezidentimiz o‘zining O‘zbekistonning bugungi istiqlol va istiqbol yo‘lini ifodalovchi
boshqa qator ma’ruzalari va asarlarida ham iqtisodiyot bilan ma’naviyat, inson ruhiyatining 
barkamolligi, hayotning o‘zaro ajralmas, bir-birini to‘ldiradigan, o‘zaro ta’sir va aks ta’sir 
etadigan muhim omillari ekanligini va ayni paytda bugungi iqtisodiy o‘nglanish, iqtisodiy 
tiklanish, iqtisodiy rivojlanishni, ma’naviy o‘nglanish, ma’naviy poklanish, ma’naviy yuksalish
harakatlari bilan tamomila uyg‘un bo‘lishini ta’minlashning muqarrar ijtimoiy zarurat 
ekanligini qayta-qayta ta’kidlaydi. Shuningdek, Prezident I.A.Karimovning Respublika Oliy 
Majlisi IX sessiyasidagi "Barkamol avlod O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori"
mavzusidagi so‘zlagan nutqidan kelib chiqqan holda qabul qilingan "Ta’lim to‘g‘risidagi Qonun 
va Kadrlar tayyorlash bo‘yicha milliy dastur (1997 yil 29 avgust) ning amalda qo‘llanilishi 
bugungi shaxs faoliyatidan, uning ijtimoiy taraqqiyotiga xizmat qiluvchi omillaridan yanada 
unumliroq foydalanish yo‘llarini izlashga da’vat etadi. Bu esa, avvalo inson ma’naviyati,
ruhiyati va ijtimoiy kamoloti bilan shug‘ullanuvchi psixologlar oldiga bir muncha jiddiy va 
mas’uliyatli vazifalarni qo‘yadi. Bu vazifalarning bajarilishi esa har bir shaxs va uning 
faoliyatini bugungi ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot tamoyillari qo‘ygan talablar asosida qaror 
toptirishga ko‘maklashuvchi psixologik xizmat jarayonining muvaffaqiyatli tatbiq etilishiga
ham bog‘liq ekanligi shubhasizdir. Zero, shaxs va uning faoliyatini har tomonlama
rivojlantirish muammosiga psixologiyaning amaliy-tatbiqiy yo‘nalishlari asosida yondashish
zarurligi haqida ko‘pgina olimlar o‘z fikr-mulohazalarini bildirganlar va bildirib kelmoqdalar 
 
Olib borgan tadqiqotlarimiz shunday taxminni tasdiqlashga izn berdiki, psixokorreksion 
model asosida tashkil etilgan maktab psixologi professional faoliyati destruktiv xarakterdagi 
shaxslararo nizolarni konstruktiv nizolarga samarali o‘zgartirish, nizolarni keltirib chiqaruvchi 
omillarni rekonstruksiya qilish, o‘smirlarda shaxslararo nizolar vaziyatida konstruktiv xulq-
atvorni shakllantirish imkonini beradi. 
Tajriba-eksperimental 
va 
nazorat-diagnostik 
ish 
davomida 
maktab 
psixologiningo‘smirlar o‘rtasidagi nizoli vaziyatlarva dolzarb nizolar sharoitidagi faoliyati 
nizoni o‘chirishga emas, balki nizoni keltirib chiqaruvchi omillarning ijobiy dinamikasini 
ta’minlashga qaratilishi zarurligi haqidagi taxminimiz isbotlandi.
Ish davomida biz qo‘yilgan maqsadimizga erishdik, maktab psixologining o‘smirlar 
o‘rtasidagi shaxslararo nizolar vaziyatidagi psixokorreksion ishi mazmunini aniqladik, uning 
shakl va metodlarini ishlab chiqdik. Tadqiqotlarimiz asosida biz shunday xulosalarga keldik. 
1.Ta’lim-tarbiya jarayonida o‘smirlar o‘rtasida yuzaga keladigan shaxslararo nizolar 
ob’ektiv asosga ega bo‘lib, ta’lim-tarbiya jarayoni xususiyatlari, o‘smirlar guruhlari ijtimoiy-

---

36
psixologik xususiyatlari, o‘smirlarning shaxslilik, individual-psixologik va yoshga oid 
xususiyatlariga bog‘liq. O‘smirlar o‘rtasidagi shaxslararo nizolar o‘quvchilar va o‘quv 
guruhlariga ham salbiy, ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu munosabat bilan maktab psixologining 
o‘smirlar o‘rtasidagi shaxslararo nizolar sharoitidagi ishi shaxslararo nizoning shaxslilikni 
rivojlantiruvchi salohiyatini maksimal amalga oshirishga va uning salbiy oqibatlarini yuzaga 
kelish extimolini kamaytirishga yo‘naltirilishi kerak. 
2.O‘smirlar o‘rtasidagi shaxslararo nizolar tabiati turlicha bo‘lgan shaxslararo nizolarni 
keltirib chiqaruvchi omillarning bir vaqtda ta’sir etishi bilan aniqlanadigan o‘ziga xos yaqqol 
namoyon bo‘ladigan xususiyatga ega. Shu munosabat bilan maktab psixologining shaxslararo 
nizolarni konsturktiv hal qilish va uning salbiy oqibatlarini profilaktika qilish bo‘yicha kasbiy 
faoliyati psixokorreksion faoliyat sifatida tashkil etishi mumkin. Ya’ni psixolog oldida 
o‘smirlardagi shaxslararo nizolar sharoitidagi asosiy vazifa tabiati turlicha bo‘lgan nizoni 
keltirib chiqaruvchi omillarni nizoli vaziyat bosqichida psixologik korreksiya qilishdan iborat, 
shaxslararo nizo dolzarblashgan holatda esa – nizoning destruktiv ko‘rinishdan konstruktiv 
ko‘rinishga o‘tishini ta’minlashdir. 
3.Biz shu narsani aniqladikki, maktab psixologining o‘smirlar o‘rtasidagi shaxslararo 
nizolar sharoitidagi psixokorreksion faoliyati kompleks tizimli xarakterga ega bo‘lishi kerak. 
Bunday faoliyat mazmuni ta’lim-tarbiya jarayonida nizoni keltirib chiqaruvchi xarakterig ega 
bo‘lib qoladigan individual-psixologik, shaxslilik, ijtimoiy-psixologik va tashkiliy omillar 
tizimidan iborat. Maktab psixologi tomonidan qo‘llaniladigan o‘smirlar bilan olib boriladigan 
psixokorreksion ish shakllari va metodlari bifurkatsiya nuqtasida namoyon bo‘lgan nizoni 
keltirib chiqaruvchi omillar tizimining ijobiy dinamikasini ta’minlashga qaratilgan bo‘lishi 
kerak. 
4.Maktab psixologining o‘smirlar o‘rtasidagi shaxslararo nizolar sharoitidagi 
psixokorreksion faoliyati tuzilmasida biz diagnostik, korreksion va nazorat-diagnostik 
elementlarni ajratamiz, ular, qoidaga ko‘ra psixokorreksion faoliyatning tayyorgarlik, asosiy 
(korreksion) va yakuniy bosqichiga to‘g‘ri keladi. 
5. Biz yana shunday xulosaga keldikki, maktab psixologi psixokorreksion faoliyati 
samaradorligini baholash maxsus mezonlar asosida amalga oshirilishi kerak. 
Afsuski, maktab psixologining o‘smirlar o‘rtasidagi shaxslararo nizolar vaziyatidagi 
kasbiy faoliyati bilan bog‘liq bir qator masalalar faqatgina bir dissertatsion tadqiqot doirasida 
ko‘rib chiqila olmaydi. 
Muhim tadqiqot vazifasi sifatida maktab psixologining o‘smirlardagi shaxslararo 
nizolar sharoitidagi faoliyati samaradorligini ob’ektiv baholash ishonchli va operativ usullarini 
ishlab chiqish ilgari surildi. 

---

37
6. Biz tomondan ishlab chiqilgan maktab psixologining psixokorreksion faoliyati 
modeli o‘zining mazmuni, shakli va metodlari jihatidan o‘smirlar bilan ishlashga mo‘ljallangan. 
Shu bilan birga adabiyotlar tahlilining ko‘rsatishicha, boshqa yosh guruhlarida ham shaxslararo 
nizolar va ularni yengish muammosi dolzarb bo‘lib turibdi. Shu munosabat bilan turli yoshdagi 
o‘quvchilar bilan psixokorreksion ish xususiyatlarini o‘rganish va aniqlash zarurati tug‘iladi. 
Istiqbolda bu maktab psixologi psixokorreksion faoliyatining yagona modelini yaratish imkonini 
bergan bo‘lar edi. 
7.Psixokorreksion yondashuvning yuqorida ko‘rib chiqilgan imkoniyatlari maktab 
psixologining psixokorreksion faoliyatini tashkil etish sohasidagi tadqiqotlarni kengaytirish, 
uning mazmuni, shakllari va usullarini aniqlash va tasdiqlash keyinchalik maktabdagi ta’lim-
tarbiya jarayonida psixokorreksion modelni loyihalashtirish uchun manbalar yaratishi 
mumkinligi haqidagi taxminni ilgari surish imkonini beradi. 
8.Mazkur sohadagi tadqiqotlar istiqbolini ko‘rish amaliy psixologning pedagogik 
amaliyotga berilgan nuqtai nazari bilan belgilanadi. Pedagogik amaliyot bu holatda 
pedagoglarning kasbiy faoliyati va ta’lim-tarbiya jarayonining barcha sub’ektlari o‘zaro ta’sir 
turlarini faollikning kognitiv, affektiv, konotiv shakllarining rivojlanishi va kamol topishi uchun 
sharoit yaratish maqsadida; bilish madaniyatini shakllantirish, borliqni emotsional va irodaviy 
o‘zlashtirish va shu asosda inson individualligini ochib berish sifatida ifodalanadi. 
9.Shu munosabat bilan tarbiyaviy jarayonning psixokorreksion modeli har bir 
o‘smirning psixologik o‘ziga xosligi va birlamchi bolalar jamoalari ijtimoiy-psixologik 
xususiyatlariga yo‘naltirilganligi bilan pedagogik jarayondagi tabiiy qarama-qarshilikni - individ 
tabiati va ikkilamchi jamiyat tomonidan yaratilgan mohiyatni samarali usul bilan hal qilishga 
qodir. Demakki, tarbiyaviy jarayonning psixokorreksion modeli faqat joriy vaziyat pedagogik 
muammolariga emas, balki ijtimoiy rivojlanish istqboliga yo‘naltirilganligi bilan ham mos 
keladi. 
Nihoyat 
maktab 
psixologi 
psiologi 
ishining 
psixokokrreksion 
metodlari 
psixokorreksiyani tashkil etish shakllariga mos holda tafovutlanishi mumkin. Bunda birgalikdagi 
faoliyatni tashkil etishning turli metodikalari, guruhiy metodikalari va maktab psixologining 
shaxslararo nizolarda bevosita qatnashishi shakllari, ya’ni vositachilik faoliyatining turli 
ko‘rinishlari haqida gap boradi. 
Korreksion ishning turli bosqichlarida qo‘llaniladigan metodikalarning juda ko‘p 
xilma-xilligiga qaramasdan, lurani ko‘proq umumiy xususiyatlariga ko‘ra ajratish mumkin, bu 
esa ularni bitta guruhga jamlash imkoinin beradi. Keyinchalik maktab psixologi psixokorreksion 
ishi metodlarini ko‘rib chiqishda biz quyidagicha reja bo‘yicha ish ko‘ramiz: 
1.
Nazariy asoslar. 
2.
Korreksiya mexanizmlari. 

---

38
3.
Psixokorreksiya maqsadlari. 
4.
Psixokorreksion ta’sir ko‘rsatish predmeti. 
5.
Psixologik mazmun. 
6.
Tashkil etish bosqichlari. 
Bunda bizning tadqiqotimizdan kelib chiqqan holda, psixokorreksion ish turli 
metodlarini ko‘rib chiqish o‘smirlik yoshiga nisbatan olib boriladi. 
O‘smir o‘quvchilar birgalikdagi faoliyatining turlicha jabhalari zamonaviy pedagogik 
va psixologik adabiyotlarda keng va har tomonlama yoritilgan, bu yerda biz eng umumiy 
xarakterga ega bo‘lgan nuqtai nazarni keltirib o‘tamiz va asosiy diqqatni nizoga moyil o‘smirlar 
uchun maxsus psixokorreksion guruhlarni tashkil etishga, shuningdek o‘smirlardagi nizolarda 
maktab psixologining vositachi sifatida qatnashishi xususiyatlariga qaratamiz. 
O‘smirlardagi birgalikdagi faoliyat doirasida shaxslararo nizolarni yuzaga 
keltiruvchi shaxslilik va indivdual-psixologik omillarni korreksiya qilish har bir 
o‘smirning psixologik o‘ziga xosligi va birlamchi o‘smirlar jamoasining ijtimoiy-psixologik 
turli-tumanligiga ko‘ra pedagogik jarayonda yuzaga keluvchi tabiiy qarama-qarshiliklarni 
samarali hal qilishga qodirdir. O‘smirlar birgalikdagi korreksion faoliyatini tashkil etish 
maqsadi, birinchidan, har bir o‘smirga o‘zining ajoyib xususiyatlariga mos ravishda birgalikdagi 
faoliyatda shunday “o‘rin” topib berishki, bu o‘rin uning shaxslararo nizolar kelib chiqishiga 
sabab bo‘luvchi shaxslilik va individual-psixologik xususiyatlarining ijobiy dinamikasini 
ta’minlab bersin; ikkinchidan esa, birgalikdagi faoliyatning o‘zida shaxslararo nizolarni yuzaga 
keltiruvchi omillarni qayta ishlashdir. Biz bu yerda avvalo birgalikdagi faoliyat 
qatnashchilarining maqsadlari, qiziqishlari, motivlari va x.k.larni nazarda tutyapmiz. 
Psixolog bunga bir nechta yo‘llar bilan erishishi mumkin. O‘smirlarning eng 
samarali, maksimal adekvat xususiyatlari va extiyojlariga bizningcha shaxsning birgalikdagi, 
ko‘ngilli qabul qilingan yuqori darajali kooperatsiya faoliyati kiradi. Bunday faoliyat guruhiy 
qadriyatlardan tashqariga chiquvchi maqsadlarga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak. Agar bunday 
sharoitdagi muomala ahamiyatli va emotsional boy bo‘lsa, unda motivatsiya nuqtai nazaridan, 
bunday birgalikdagi faoliyat ham o‘z jarayoni, ham o‘z natijasiga yo‘naltirilgan bo‘ladi. 
Shunday qilib, guruhiy ichki nizolarning yuzaga kelish omili hisoblangan guruh 
a’zolari, shuningdek birgalikdagi faoliyat qatnashchilarining qadriyatlari va motivatsiyalari 
xususiyatlari korreksiya predmetiga aylanadi. 
Birgalikdagi faoliyat sharoitida korreksion ish mohiyati, bizningcha, komunikatsiyaning 
interpsixik vaziyatlari va o‘zaro ta’sirning boshqa shakllarida uning ijtimoiy konteksti bilan 
yaratiladi. 
Birgalikdagi korreksion faoliyat sharoitida o‘smirlarda yuzaga keluvchi jarayonlarning 
psixologik mazmuni quyidagilardan iborat: 

---

39
1.”Umumiy harakatda” shaxsiy qoniqish imkoniyatlarini izlashga yo‘naltirilgan
birgalikdagi faoliyat motivi dinamikasi. 
2. Birgalikdagi faoliyat qatnashchilarining qadriyatlari va motivatsion pozitsiyalarining 
yaqinlashuvi. 
3. Tengdoshlari bilan emotsional boy, shaxslilik ahamiyatiga ega muomalaga 
extiyoening amalga oshirilishidan qoniqish hissining vujudga kelishi. 

---

40