“maktabgacha ta’lim” yo’nalishi bajardi: Rabbanayeva n tekshirdi: Qudratov J

 Kislorodning aylanishi. 
Kislorod planetamizning asosiy anion elementi 
hisoblanadi va deyarli Yer po‘sti massasining yarmini tashkil etadi. Yerdagi 
kislorodning eng ko‘p qismi boshqa elementlar bilan – gidrosferada vodorod 
bilan, litosferada kremniy, metall, har xil silikatlar bilan va kam miqdorda, 
oksidlanish karbonatlar, sulfatlar, fosfat va boshqa kam tarqalgan birikmalar 
bilan kimyoviy bog‘langan. Litosferada kimyoviy bog‘langan kislorod amaliy 
jihatdan faol geokimyoviy aylanishdan chiqadi. Biologik aylanishda erkin 
kislorod suv - oksidlash va SO
2
qatnashadi. 
Kislorodning biokimyoviy ahamiyati shundaki, u katta organizmlar nafas 
olishi uchun yetuk (massasi bo‘yicha) biofil element hisoblanadi. Kislorodning 
aylanishi yuqorida ko‘rib o‘tkanimizdek, uglerodning biokimyoviy aylanishiga 
bog‘liq. Erkin kislorod bundan tashqari nurash va oksidlanish jaryonlarida 
foydalaniladi. V.M. Goldshmidt bo‘yicha, bu jarayonlar kislorodni qazilma 
holatda 40·1016 
t
. kamaytirdi; bu ko‘rsatkich miqdori hozirgi Yer 
atmosferasidagidan ancha ko‘pdir (1,5·106 
t
). 
G.V.Voytkevich va V.V.Zakrutkin (1976) Ye.D.Xollendning erkin kislorod 
va uning butun Yer tarixi bo‘yicha sarfi haqidagi quyidagi ma‗lumotlarini 
keltiradi (5.1 -jadval). 
S Shunday qilib, suvning umumlashgan ko’rinishi tirik organizmlar modeli hi- 
soblanadi, kislorod atomining bir qismini esa boshqa biogen elementlar 
egallaydi. 

---

16 
Yerda kislorodning hosil b¢lishi va sarflanish (Xollend b¢yicha) 
muvozanati 
Muvozanat moddasi 
О
2
 (10
20
г) 
% 
Umuman xosil buladigan kislorod 
-
Fotosintez 
-
Н
2
О buglari fotodissotsiatsiyasi 
181 
1 
99.5 
0,5