Maktabgacha ta‘lim muassasalarida bolalarni tabiat bilan tanishtirishning tamoyillari

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES 
VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1475-1480 
Academic Research, Uzbekistan
1478
www.ares.uz
 
"Qadimgi avlodlardan qolgan yodgorliklar", "Geodeziya" kabi asarlarida turli 
xalqlarning ekologik qarashlari, an„ana, urf-odatlari, ularning tabiat bilan aloqador 
bayramlari tavsif va tahlil qilingan. 
Beruniy "Saydana" degan asarida 1116 tur dori-darmonlarni tavsiflagan. Ularning 750 
tasi turli o„simliklardan, 101 tasi hayvonlardan, 255 tasi esa minerallardan olinadi. Har 
bir o„simlik, hayvon va minerallarning xossalari, tarqalishi va boshqa xususiyatlari 
keltirilgan. 
"Hindiston" degan asarida o„simlik va hayvonlarning tuzilishi hamda ularning 
tashqi muhit bilan o„zaro aloqasi haqida ham qiziqarli ma„lumotlar keltiriladi. 
"Hindiston" asarida jirafa, delfin, karkidon, kiyik, fil va boshqa hayvonlar, qushlarning 
tarqalishi, tashqi ko„rinishi, xususiyatlariga batafsil to„xtab o„tgan. Beruniy o„zining 
ilmiy-nazariy Bitiruv malakaviy ishlari, tajribalari asosida barcha tabiat hodisalari 
ma„lum qonuniyat asosida yuz beradi va ularni hech qanday tashqi kuch o„zgartira 
olmaydi, degan xulosaga keladi. Beruniyning to„plagan ma„lumotlarini xulosalaganda 
shunga iqror bo„lamizki, barcha millatlarda insonlarning tabiatga nisbatan uyg„unligi 
namoyon bo„ladi. 
Abu Ali ibn Sino (980-1037) jahon madaniyatiga buyuk hissa qo„shgan olimlardan 
biridir. Yirik enstiklopedist olim sifatida u o„z davri ilmining deyarli barcha sohalari 
bilan shug„ullangan. Turli yozma manbalarda uning 450 dan ortiq asar yozganligi 
eslatiladi. Bizgacha esa uning 240 ta asari etib kelgan. Ibn Sino asarlari orasida "Tib 
qonunlari" shoh asari tibbiyot ilmining qomusi bo„lib, o„rta asr tibbiyot ilmi 
tarqalishining oliy cho„qqisi hisoblanadi. Ushbu asarda insonni o„rab turgan atrof muhit, 
tabiatdagi o„simliklar dunyosi kasallarni davolash uchun dori-darmon vazifasini o„tashi 
ta„kidlangan. Bu qarashlar hozirgi vaqtda ham tibbiyotda keng qo„llanilmoqda. 
O„tmishda alloma kasallarni davolashda havo, suv, tuproq, iqlim, oziq-ovqat, yashash 
joyi muhimligini ko„rsatgan. Bularning inson salomatligiga ta„sirining muhimligiga 
alohida e„tibor berganlar. Bug„, tutun va boshqa narsalar bilan ifloslangan havoning 
inson salomatligiga salbiy ta„siri tahlil qilingan. Suvni tozalashga oid tavsiyalar berilgan. 
Kasalliklarning paydo bo„lishi va uni davolashda hayotiy sharoit hal qiluvchi 
ahamiyatga ega ekanligini asoslab bergan. ―Tib qonunlari‖ning maxsus bobi inson 
salomatligini saqlashga bag„ishlangan. Asarda shu narsa juda ochiq ko„rinadiki, 
davlatning kuchliligi, insonlar sog„lig„i bilan chambarchas bog„liqdir. Abu Ali ibn 
Sinoning falsafiy va tabiiy-ilmiy qarashlari uning jahonga mashhur asari "Kitob ash-
shifo", ya„ni "Davolash kitobi"da bayon etilgan. Bu asarda materiya, fazo, vaqt, shakl, 
harakat, borliq kabi falsafiy tushunchalar, shuningdek matematika, kimyo, botaniqa, 
zoolgiya, geologiya, astronomiya, psixologiya kabi fanlar haqida fikrlar bayon etilgan. 
Ibn Sinoning "Er yuzida chang va tutun bo„lmasa, inson ming yil yashar edi" degan 
iborasining qanchalik to„g„ri ekanligi bugungi kunda isbotlandi. 

---