|
BARKAMOL AVLOD TARBIYASI - JAMIYAT TARAQQIYOTINING
POYDEVORI SIFATIDA
ELIBAEVA L.S., BuxDU
Ta‘lim jarayoni bolaning mantiqiy tafakkur qila olish salohiyatini, aqliy rivojlanishini dunyo qarashini, o‘z-
o‘zini anglash, jismoniy sog‘lom bo‘lishga, milliy urf-odatlarni o‘zida singdirishga, mamlakatimiz boyliklarini ko‘z-
qorachig‘iday asrashga, tabiatga ongli munosabatda bo‘lishga o‘rgatadi. O‘quvchi maktabga kelgan dastlabki kunidan
boshlaboq o‘qishga havas qo‘yishi savodli o‘qishi, dastlabki amallarni to‘g‘ri bajarishga o‘rgatishi kerak. Bu jarayonda
maktab va oila xamkorligi aloxida etiborga loyikdir. Chunki, oila – tarbiya o‘chog‘idir. O‘qish inson hayotida muhim
ahamiyatga ega. O‘qish faoliyati boshlang‘ich sinflarda barcha fanlar tarkibida amalga oshiriladi. Kichik yoshdagi
o‘quvchini o‘qishga o‘rgatishda ularning umumiy rivojlanishini, psixologiyasini hisobga olish zarur. Ta‘limga ilg‘or
pedagogik texnologiyalarni olib kirish va zamonaviy, takomillashgan o‘qitish usullarini qo‘llagan holda yuqori
samaraga erishish bugungi kunning oldidagi dolzarb vazifalaridan biridir Bola yoshlik davrida oilada olgan ta‘lim –
tarbiyasini butun umri davomida saqlab qoladi.
Bola hayotini asosiy qismini oilada o‘tkazadi, o‘zining ta‘sir
kuchiga ko‘ra hech qanday tarbiya vositasi oila bilan bellasha olmaydi. Oilada bola shaxsini asoslari tarkib topdiriladi
maktabga borganda esa bola shaxs sifatida shakllangan bo‘ladi.
Oila bolalarga ijobiy va salbiy ta‘sir etish omili
bo‘lishi mumkin. Oila – bu o‘ziga xos jamoadir u tarbiyada asosiy o‘ringa egadir.Oilani o‘ziga xos tarbiyaviy
ahamiyatini hisobga olgan holda, oilani bolaga ijobiy ta‘sirini oshirib, salbiy ta‘sirini kamaytirish zarur. Buning uchun
esa tarbiyaviy ahamiyatga ega bo‘lgan, ichki oilaviy ijtimoiy-psixologik omillarni aniq belgilash lozim. Bolani
tarbiyalashda asosiysi ota-ona bilan bola o‘rtasida qalban yaqinlikka va ahloqiy bog‘likka erishishdir. Bola
oilada
birinchi hayotiy tajribani o‘rganadi, kuzatadi va o‘zini turli hil vaziyatlarda qanday tutish kerakligini o‘rganadi. Biz
bolani nimaga o‘rgatsak uni aniq, hayotiy misollar bilan mustaxkamlash kerak, bola kattalarni aytgan gaplari amalda
ham bir xil bo‘lishini ko‘rishi kerak. (masalan: agar bola har kuni ota-onasi tomonidan yolg‘on gapirish mumkin
emasligini eshitsa-yu, leki ota-ona o‘zi sezmagan holda shunga qoidaga rioya qilmasalar, bola tarbiyasiga darz ketadi).
Har bir ota-ona farzandlarida o‘zlarni davomchilarini ko‘radi. Farzandlarini o‘zlari hohlagan inson bo‘lishlarini
hohlaydilar.
Maktabdagi boshlangich ta‘lim bolaga ma‘lum talablarni qo‘yadi. Ma‘lumki bola tarbiyasida ishtirok etgan
kattalar orasida o‘tkazilgan so‘rovlar shuni ko‘rsatadiki, ko‘pchilik ota-onalar uchun bolaning maktabda muvaffaqiyatli
o‘qishini asosiy xal qiluvchi shartni uning umumiy rivojlanishi tashkil etadi, ya‘ni yaxshi sog‘liq, jismoniy chiniqish,
ahloqiy va ijtimoiy etuklik. Ba‘zi bir kattalar (ota-onalar) faqatgina aqliy rivojlanish maktabda muvaffaqiyatli
o‘qishning asosiy omili deb hisoblashadi. O‘z fikrlarini ular shunday asoslab berishadi, xususan, birinchi sinfda
bolalarga barcha o‘quv fanlari mazmunini o‘zlashtirish qiyin bo‘ladi va yana hozirgi ilmiy-texnikaviy rivojlanish
insonning aqliy qobiliyatiga juda katta talablar qo‘yadi.
Bolani maktabga tayyorlashda ota-onaning qarashlari, asosan, o‘qish jarayoni bilan bevosita bog‘liq, malaka va
ko‘nikmalarga yo‘naltiriladi. Ular birinchidan bolani diqqatini bir joyga jalb qilishni o‘rganish kerakligi; ikkinchidan –
uning bilimlarini to‘ldirib, xotira, tafakkur va nutqini rivojlantirish kerakligi; uchinchidan – maktabga bo‘lgan
qiziqishini o‘stirib borish kerakligini ta‘kidlab aytishadi. Ba‘zilar bolalarning irodaviy sifatlarini rag‘batlantirish va
mustaxkamlash kerak deb hisoblashadi, ular bolaning qa‘tiyatli va tirishqoq bo‘lishiga xarakat qilishadi, hamda bolada
intizomni, xarakatchanlikni shakllantirish, ya‘ni uning butun xulqini shakllantirishdir.
Ota-onalarning bir guruxi birinchi sinfga borishdan oldin bolaga o‘qish va yozishni o‘rgatish kerak emas, deb
hisoblashadi, chunki keyinchalik, bola maktabga borganda o‘qishga qiziqishni yo‘qotib qo‘yishi mumkin, darslarda
be‘etibor bo‘lishi mumkin. Ularning bolaga o‘qish va yozishni o‘rgatmasliklarining yana bir sababi – Maktab talablarini
bilmay turib, noto‘g‘ri o‘rgatib qo‘yishdan xafvsirashadi (ko‘rqishadi). O‘qish va yozish bu faqat maktab faoliyat
turlari va ularni o‘rgatish maxsus tayyorlangan o‘qituvchilar ostida amalga oshirish kerak deb hisoblashadi.
Ota
– onalarning boshqa bir guruhi bolaning maktabga borishdan oldin o‘qish va yozishga o‘rgatishga intiladilar. Ular
bolaga maktab tomonidan qo‘yilgan talablari va 1- sinfda o‘qitish tempi juda tez, shuning uchun oldindan olingan
(o‘zlashtirilgan) malakalar bolaga har qanday topshiriqlarni bajarishga yordam beradi va natijada, ortiqcha zo‘riqishni
oladi, deb asoslab berishadi. Bolalarga boshlang‘ich sinflardan boshlab ta‘lim va tarbiya berish o‘qituvchi va ota-
onalardan katta mahorat va malakani talab etadi. Uni qaysi usullar bilan bolalarga etkazish o‘qituvchining asosiy
vazifalaridan biri bo‘lishi shart va zururdir. Agarda yuqorida ko‘rsatilgan ko‘rsatmalarga amal qilinsa, bu muammo
ma‘lum darajada o‘z echimini topadi deb o‘ylaymiz.
Xulosa qilib aytganda boshlangich sinflarda o‘quvchilar bilan ishlash ancha murakkab jarayon.
O‘qituvchining pedagogik mahorati zamonaviy dars o‘tish usullaridan foydalanishi bo‘sh o‘zlashtiruvchi o‘quvchi
bilan yakka tartibda ish olib borishi natijasida uning oldini olishga imkon yaratadi. Jahon- keng, dunyoda mamlakat
ko‘p, lekin bu olamda betakror ona yurtimiz, O‘zbekistonimiz yakka-yu yagona. O‘zbekistonning kelajakdagi ravnaqi
bugungi yosh avlodning to‘la qonli ta‘lim va tarbiyasiga ko‘p jihatdan bog‘liqdir. Ana shularni kelajagimiz poydevori
bo‘lmish boshlang‘ich sinf o‘quvchilari diliga jo etib hayotlari mazmuniga aylantirishimiz ona - Vatanga muhabbat
ruhida tarbiyalashimiz lozim.
424
Do'stlaringiz bilan baham: |
