Мактабгача таьлим муассасалари тарбияланувчиларининг ақлий тафаккурини шакиллантиришда инноватцион технологияларнинг ўрни

JISMONIY TARBIYA VA SPORTDA CHIDAMKORLIKNI RIVOJLANTIRISH UCHUN SPORT 
O‗YINLARI VA ENGIL ATLETIKA MASHQLARINIDAN FOYDALANISH
 
ISLOMOV I.S., O‘zbekiston Davlat Jismoniy Tarbiya Instituti 
Sportchilar uchun yugurishdagi chidamlilikka doir bo‗lgan yuklamalari yengil atletika mashg‗ulotlarini 13-14 
yoshdan boshlaydiganlar, misol tariqasida quyidagicha bo‗lishi mumkin.
Chidamlilikni rivojlantirish jarayonida yuklamani quyidagi 5 komponent tavsiflaydi: 
1) mashqni bajarish jadalligi;
2) mashqning davomiyligi;
3) dam olishning davomiyligi;
4) dam olish uslublari (masalan: suvda suzish, harakatli o‗yinlar, sauna, massaj turlari bilan to‗ldirish);
5) takrorlashlar soni.
Bu komponentlarning birikmasiga bog‗liqlik nafaqat miqdorigagina har xil bo‗lib qolmasdan, balki 
organizmning javob reaktsiyasi tavsifiga ham bog‗liq. Misol sifatida yosh yuguruvchilar mashg‗ulotlaridagi
yuklamalari komponentlari tavsifini keltiramiz. 
Asta-sekinlik printsipiga rioya qilish muhim ahamiyatga ega. Eksperimental tadqiqotlar ko‗rsatadiki, quyidagi 
mumkin bo‗lgan yugurish yuklamalari hajmini tavsiya qilish mumkin: bolalar uchun, mashg‗ulotni 11-12 yoshdan 
boshlaydiganlar, bir mashg‗ulotda 8 km gacha, xaftada 25 km gacha, oyda 90 km gacha, bir yilda 660 km gacha. 
O‗smirlar uchun, mashg‗ulotni 13-14 yoshdan boshlaydiganlar, bu mashg‗ulotda 10 km gacha yugurish qo‗llaniladi, 
haftada 30 km gacha, bir yilda 840 km gacha. oylar bo‗yicha namunaviy yugurish yuklamalari hajmi keltirilgan. 
Yosh yugiruvchilar umumiy chidamlilik darajasi maxsus test yordamida aniqlanadi – masofani aniqlash, 
maksimal yugurish tezligi 60% teng, topshirilgan doimiy tezkorlik bilan sportchining chopib o‗tadigani. Maksimal 
yugurish tezligi 30 m birdan yugurish natijasi bo‗yicha belgilanadi (soniyalarda). 
Trener nazoratni yosh sportchilar guruhining 400 m chopib o‗tish vaqti bo‗yicha amalga oshiradi. Guruhga 
belgilangan tayyorgarlik darajasiga ega bo‗lgan o‗g‗il va qizlar kiradi. Agar o‗g‗il bolalar 30 metrga birdan yugurishdan 

---

324 
4 soniyadan yaxshi natija ko‗rsatsa, 400 mbo‗lakni chopib o‗tish vaqti ularda 1 daqiqa 25 soniya tashkil qiladi. Agar 30 
m yugurish natijasi 4-4,5s atrofida bo‗lsa, 400 m bo‗lakni chopib o‗tish vaqti 1 daqiqa 30 soniyaga teng bo‗ladi. 30 m 
yugurish natijasi 4,5 s. yomon paytida 400 m. bo‗lak 1 daqiqa 40 soniya bosib o‗tiladi. 400 m. bo‗lakni qizlar 
guruhining bosib o‗tish vaqtini keltiramiz: 30mga birdan yugurish natijasi paytida yaxshi 4,6-1 daqiqa 40 soniya, 30 m 
ga birdan yugurish natijasi paytida 4,5-5 s. –1daqiqa 30 soniya, 30 m ga birdan yugurish natijasi paytida yomon 5 s–3 
daqiqa. 
Olingan ma‘lumotlar shuni ko‗rsatadiki, yugugurvchilarda, qaysiki mashg‗ulotni 11-12 yoshdan 
boshlaydiganlar, umumiy chidamlilik darajasi masofa bo‗yicha belgilanadigan, qaysiki sportchi bosib o‗tish 
qobiliyatiga ega, misol uchun quydagicha: mashg‗ulotning birinchi yili–1300 m, ikkinchi 2000 m, uchinchi 2500 m. 
bolalar, o‗smirlar va qizlarda umumiy chidamlilik darajasi shuningdek shug‗ullanuvchilarning sport yoki harakatli 
o‗yinlari jarayonida pedagogik kuzatishlar asosida aniqlanadi. Bunday paytda sinaluvchining o‗yinda uzoq qatnashish 
qobiliyati aniqlanadi. Bolalar va o‗smirlarning chidamlilikni namoyon qilish ishtiyoqini sport o‗yinlarini o‗tkazish 
mobaynida o‗rganish maqsadga muvofiq (futbol, gandbol, basketbol, «to‗p uchun kurash»). Bolalar va o‗smirlar, tabiiy 
shaklda o‗yin bilan mashg‗ul bo‗lib, sezilarli chidamlilikni namoyon qiladilar, uzoq vaqt har xil uzun chopqillashlarni 
bajarish.
Sport mashg‗ulotlarida sezilarli o‗rin chaqqonlikni tarbiyalashga ajratilishi kerak, yangi harakat ko‗nikmalari, 
malakalarini egallash, vaziyatning o‗zgarishi paytida harakat faoliyatini samarali qayta qurish qobiliyatini 
takomillashtirish zarur. Shuning uchun chaqqonlikni tarbiyalash koordinatsion murakkab faoliyatni o‗zlashtirish va 
bexosdan o‗zgaruvchan vaziyat talablari bilan mos ravishda harakat faoliyatini qayta qurish qobiliyatini 
takomillashtirish. 
Hulosa 
Osib kelayotgan kelajak avlodning jismonan yaxshi rivojlanishlari uchun sharoitlat, usullar sport yonalishlari 
talaygina faqat yosh avlodni to‘g‘ri yo‘naltirish lozim bo‘lib qolmoqda.Sport tayyorgarligining muvaffaqiyati jismoniy 
sifatlarni rivojlantirish darajasi va harakat malakalarini shakllantirish darajasining optimal nisbatiga bog‗liq. Tanlangan 
sport turida muvaffaqiyatga erishish uchun harakat ko‗nikma va malakalari, jismoniy sifatlarning rivojlanishi bilan 
paralel shakllanadi. 
O‗smirlarda harakat ko‗nikmasi va malakasining shakllanishi kelajakda ratsional harakatlarni takomillashtirish 
uchun asos yaratadi. Shunga intilish zarurki, o‗smirlar mashg‗ulotning eng avval boshlanishidan yaxlit mashqning 
texnika asoslarini egallashlari lozim. O‗smirlar bilan mashg‗ulotlarda sport texnikasi asoslari o‗rganiladi, odatda, 
yengillashtirilgan sharoitda. Maxsus tayyorgarlik va yordamchi jismoniy mashqlar kompleksi keng qo‗llaniladi.