Мактабгача таьлим муассасалари тарбияланувчиларининг ақлий тафаккурини шакиллантиришда инноватцион технологияларнинг ўрни

 
ХОРИЖИЙ ТИЛНИ ЎРГАТИШДА ЎЙИНЛАР РОЛИ 
 
ҲАБИБУЛЛАЕВА М.Э., Тошкент давлат шарқшунослик институти 
Сўнги йилларда юртимизда чет тилларини ўрганишга қизиқувчилар ва талабгорлар сони борган сари 
ортиб бормокда. Шу сабабли хам узоқни кўра олган ва олдиндан башорат қила билган биринчи юртбошимиз 
И.А.Каримов хорижий тилларни ўргатишни нафақат мактабнинг бошланғич синфларидан, балки мактабгача 
таълим муассасаларидан бошлаш лозимлигини таъкидлаб ўтдилар. Дарҳақиқат болалик чоғингда ўрганган ҳар 
бир нарса хотирангда шундай мустаҳкам жойлашиб қоладики, ҳатто истасанг хам уларни унута олмайсан. 
Негаки болаликдаги хотирани ҳали ишлатилмаган яп-янги компютер хотирасига киѐслаш мумкин, қанча кўп 
нарса ўргатсанг шунчалик тез қабул қилади, ҳатто бунга гоҳида ўзингиз хам қойил қоласиз. Демак болага 
ѐшлигидан қанча билим берилса, улар шунчалик тез ўзлаштириш кобилиятига эга бўлишади. Халқимиз бежизга 
«бўладиган бола бошидан маълум бўлади » деб айтишмайди.Бошлангич синфда бериладиган билим 
фарзандларимиз пойдевори саналади.Қачонки биз пойдеворни мустахкам ва текис қилиб қурсак унинг устига 
қуриладиган бошка нарсалар хам беқалтис бўлиб жойлашади. 
Мен филолог сифатида шу нарсани таъкидлаб ўтишни истардим.Ўзбек халқининг тилида (анотомик 
тузилиши жиҳатидан) ҳеч бир халқда учрамайдиган, хар қандай хорижий тилни ўрганишга бўлган имконият 
мавжуд. Яъни демоқчиманки, бизнинг халқга ҳар қандай хорижий тилда ҳеч қандай акцентсиз равон гапира 
олиш қобилияти оллох томонидан берилган бир инъомдир.Нутқ гапирганда фаол иштирок этадиган жағ , тиш, 
тил каби органларимиз ҳар қандай товушни аниқ ва чиройли талаффуз қилиш хусусиятларига эга. Масалан 
талаффузи қийин бўлган шарқ тилларидан араб, хитой, хинд тиллари ва ғарбий тиллардан инглиз тилининг 
талаффузи ҳамда интонацияларини жуда чиройли тарзда гапираѐтган ўзбекларнинг ўзини кўрмасдан 
гапиришини эшитсангиз ҳақиқий тил сохибларидан ажратиш мушкул бўлади.Бизга бундай хусусият ота-
боболаримиздан мерос бўлиб қолган.Чунки А.Навоий, Беруний, Фаробий, каби буюк уламоларимиз бир қанча 
хориж тилларида ижод қилишган бўлишса, оддий савдо билан шуғулланган савдогорларимиз хам 3-4 та хориж
тилда бемалол мулоқот қила олишган. Шундай экан, биз ўқитувчиларнинг вазифаси ѐшларимизга чет 
тилларини ўрганишда уларни қўллаб-қувватлашдаш иборатдир. 
Лекин ѐш болаларни ўқитиш ва тарбиялаш албатта ўзига хос хусусиятга эга. Уларнинг ѐш 
психологияси ва улардаги физиологик жараѐнларни эътиборга олган ҳолда таълимни янгича 
ташкиллаштирилган асосда беришимиз керак бўлади. Бошланғич синф ўқувчилари эндигина боғчадаги 
овқатланиш, ухлаш, уйнаш каби жараѐнларидан хали узоқлашмаганлигини инобатга олиб, уларнинг миясини 
тез чарчатиб қўймаслик учун чет тили дарсларини турли ўйинлар асосида олиб бориш мақсадга мувофиқ бўлса 
керак деб уйлайман. Чунки бола уйин оркали хам билим олади, ҳам маълумот олади.
Дидактик ўйинлар болаларнинг маънавий, ақлий ва ахлоқий ривожланишига катта таъсир қилибгина 
қолмасдан, балки тарбиявий аҳамиятга ҳам эгадир.Ўйин жараѐнида болалар ҳамкори билан ишлашга, жамоа 
бўлиб ишлашга, уюшқоқликга ва мустақилликга ўрганади. Ўйин қоидаларига риоя қилиш кераклигини, яъни 
интизомни ўрганади.
Жамоа бўлиб ишлашганда дўстлик туйғуси шаклланади. Гуруҳи ғолиб чикса фахрланишни 
ўрганишади, мағлуб гуруҳга эса ачиниш туйғуси уйгонади. Факат бундай ўйинларда болаларни ѐш 
хусусиятлари ва таѐргарлигига қараб самарали ташкиллаштириш керак бўлади. 
Дидактик ўйинлар хилма-хил материаллар асосида ташкил қилинади. Мисол учун махсус ранг-баранг 
расм ва карточкалар, турли кубиклар, буюмлар, санаш асбоблари ѐки мактаб жихозларидан фойдаланиш 
мумкин. Ўқувчиларнинг нутқ маданиятини ўстиришга мўлжанланган кўпгина ўйинлар ҳам кўргазмали 
материалларга асослангандир. Бундай ўйинлар ўқувчиларнинг ҳис-туйгуларини шакллантиришга, уларнинг 
сезиш, кўриш, тинглаш каби фаолиятларининг ривожланишига таъсир кўрсатади. Шу билан бирга таълим 
жараѐнида ўйиндан фойдаланиш болаларнинг фаоллигини оширади ва янги маълумотларни ўзлаштиришини 
анча енгиллаштиради. Демак шуни таъкидлашим лозимки, ѐш болаларга хорижий тилларни ўргатишда 
дидактик ўйинларнинг роли беқиѐсдир. Бола ўйинга қизиқиб кетиб янги сўз ѐки ибораларни қандай ѐдлаб 
олганини хам сезмай қолишади.
1- ўйин ―Busket ‖ яъни ―саватча‖ деб номланади. Картондан тайѐрланган битта саватчага турли хил 
пластик мевалар солиб қўйилади. Ўқитувчи меваларни болаларга кўрсатишганида улар албатта ўзбекчасини 
айтишади, инглизча номини эса ўқитувчи ўзи айтиб кейин болаларга такрорлатади. Ўрганган сўзларини 
мустаҳкамлаш учун синфдаги болалар икки гуруҳга бўлинади ва ким қайси меванинг инглизча айтилишини 
билса, шуни олсин деб кўрсатма берилади. Бола ―аррle‖ дея ―олма‖ни олади. Кимки мевани олиб инглизчасини 
айтиб беролмаса ѐки хато айтса қайтариб саватчага солиб қўяди. Қайси гуруҳ кўп мева тўпласа ва инглизча 
айтиб берса шу гуруҳ ғолиб бўлади. Ғолиб гуруҳ албатта қарсаклар билан рағбатлантирилади. Бу 
ўқувчиларнинг сўзни эслаб қолишга бўлган қизиқишларини янада орттиради. 

---

132 
2- ўйин ―Shopping‖ ўйини.Турли нарсалар расми доскага осилади. Ўқитувчи ѐки ўқувчилардан 
бирортаси сотувчи бўлиб туради. Болалар сотувчининг олдига келиб олмоқчи булган нарсасининг номи, ранги 
ва шаклини инглизча айтиб беради. Масалан: a cucumber – green – long , a tomato – red - round 
Сотувчи хам нарсанинг инглизча номини айтиб боланинг қўлига беради. Ким кўп расм йиғса шу бола 
ғолиб бўлади. Бу ўйин болани ҳеч кимга суянмаган ҳолда мустақил ишлашга ўргатибгина қолмай хатто, уларни 
ранг ва шаклларни фарқлашга, ҳамда улардан тўғри фойдаланишга ҳам ўргатади. 
3-чи ўйин ―Select me‖ деб номланади. Синф ўқувчилари 3 гуруҳга бўлинади. Стол устига турли мавзуларга 
мансуб бўлган расмлар қўйилади. 1-чи гуруҳга масалан мактабга тегишли булган жихозларни танлаш берилса, 
2-чи гуруҳга электрон жиҳозларни танлаш, 3-чи гуруҳга уй анжомларини танлаш топширилади. Қайси гуруҳ 1-
чи бўлиб расмларни тўғри танлаб инглизчасини айтиб берса ва кўп расм тўпласа шу гуруҳ ғолиб ҳисобланади. 
Ғолиб гуруҳ ўқувчилари баҳо билан тақдирланади. Бу ўйиндан мақсад шуки ўқувчилар ақлини ва қобилиятини 
ишлатган ҳолда нарсаларни бир-биридан фарқлай олиш, бир жамоа бўлиб ишлашни ўрганиш, ҳамда ўз жамоаси
олдидаги жавобгарликни ҳис қилиш ва бурчини англаб етишдан иборатдир. 
Бошланғич синфларга инглиз тилиги ўргатишда қўл келадиган ўқитиш методларидан бири ―Structure‖ 
яъни гап тузилишларини структура асосида ўргатишдир. Масалан: I am … . I am Aziz. I am a pupil. I am a boy. 
ва ҳ.к. Ёш болалар ўзлари ҳакида гапиришни хуш кўришади. Демак бу структура ѐрдамида улар қизиқиб 
ишлашади.
Структурани бошқа шахсларда ҳам олишимиз мумкин. You are … , he is … ,they are ... ва ҳ.к. 
Болаларнинг яна бир яхши кўрган нарсаси ўзида бор нарсалар ҳақида гапириш. Шундан фойдаланиб биз уларга 
: I have … . I have not … . структураси ѐрдамида гап тузишни ўргатамиз. Масалан: I have a tank. I have a ball.