Maktabgacha pedagogika

Unga asosan anomal bolalarning asosiy kategoriyalari quyidagilar:

1. 
   Eshitish qobiliyati buzilgan bolalar - (karlar, zaif eshituvchilar, hech eshitmaydiganlar);
   
2. 
   Ko‘rish qobiliyati buzilgan bolalar - (ko‘r, zaif ko‘ruvchilar);
   
3. 
   Nutqida nuqsoni borlar (lagopadlar);
   
4. 
   Aqliy rivojlanish qobiliyati buzilgan - (aqlan zaif bolalar, ruhiy rivojlanishi sust bolalar);
   
5. 
   Ruhan va jismonan rivojlanishda orqada qolgan bolalar - (kar va ko‘r, soqov va aqlan zaif);
   
6. 
   Tayanch harakat sistemasi ishdan chiqqan bolalar.
   

Shunday qilib, anomal bolalar nuqsoni tufayli ruhiy jihatdan orqada qolgan va maxsus tashkil etilagan ta’lim-tarbiyaga muhtoj bolalardir.

Bola shaxsidagi jismoniy va aqliy buzilish uni hayotni anglash, idroki va tafakkur faoliyatinig rivojlanishiga butunlay ta’sir ko‘rsatadi.

Anomal bolalar rivojlanishlarining o‘ziga hos hususiyatlari, ularning birlamchi nuqsonlarini paydo bo‘lish muddatiga bog‘liqdir. Maktabgacha yoshdagi bo‘lgan bolaning ko‘rish qobiliyati yo‘qolsa unda dunyoni idrok etish uchun ilk obrazlarning sodda ko‘rinishi saqlanib qolsa, maktab yoshida ko‘rish qobiliyatini yo‘qotgan bola ko‘r bo‘lib tug‘ilgan boladan o‘zining rivojlanishi bilan keskin farq qiladi.

Shuniday qilib, anomal bolalar rivojlanishining ilk bosqichidayoq ulardagi nuqson, uning sabablari aniqlanib uni bartaraf etish yo‘llari amalga oshirilishi lozim. Anomaliyalarinig kelib chiqish sabablari turlicha bo‘lishi mumkin:

1.Bosh miya to‘qimalari tuzilmasining buzilishi;

2.Anolizatorlar faoliyatidagi nuqsonlar yoki umuman ishdan chiqish.

Demak, anomaliyalar kelib chiqish turiga ko‘ra ikki guruhga bo‘linadi:

a) tug‘ma anomaliyalar;

b)hayot davomida ottirilgan anomaliyalar.

Birinchi guruh anomaliyalar, bolaga embrionida ichki rivojlanish orqali ta’sir ko‘rsatadi. Bular: turli infeksiyalar, jismoniy va ruhiy zo‘riqish, oragnizmning giyohvand moddalari bilan zararlanishi, homiladorlik davridagi turli kasalliklar (yurak, buqoq kasali) kiradi. SHuningdek, onaning noto‘g‘ri ovqatlanishi oqibatida embrionda ozuqa moddalar uglevodlar, vitaminlarning etishmasligi, boladagi nerv sistemasining, eshitish qobiliyati, jismoniy va aqliy rivojlanishi buzilishlarining sababi – taksonlazma hisoblanadi. Uni qo‘zg‘atuvchi mikroblar – uy hayvonlari va qushlarda bo‘lib, ular ona organizmidan bolalaga o‘tadi. Masalan, qizamiq kasali yoki qizil chechak bolani – katarakta (ko‘zga parda tushishi) bilan tug‘ilishiga sabab bo‘ladi. Ichki sekretsiya bezlari faoliyatining buzilishi natijasida ham anomaliya paydo bo‘ladi.

Ikkinchi guruh anomaliyalariga organzmning nasldan-naslga o‘tuvchi irsiy kasalliklari kiradi. Uning tarqatuvchisi ota-ona hromasomalarida joylashgan genlar hisoblanib, kasallikni nasldan-naslga olib o‘tadi. Shuningdek, ba’zi kar soqovlik ko‘rinishlari va ko‘rish analizatorlari buzilishi ham genlar orqali nasldan-naslga o‘tadi.

Orttirilgan anomaliyalar o‘z toifasiga ko‘ra tug‘ruq oldi va tug‘ruqdan keyingi holatga bo‘linadi. Tug‘ruq oldi buzilishlariga mehanik ta’sirlar, tug‘riq oldidan zo‘riqish, qon aylanish sistemasining buzilishi, to‘lg‘oq paytida homilaga kislorod etishmasligi va hokazolar;

Tug‘ruqdan keyingi naomaliyalarga bolaning ilk yoshli paytida ottirgan kasalliklari kiradi. Ular turli yuqumli kasalliklar, bakteriya va viruslar orqali shamollashlar kiradi. Masalan, miningit bilan og‘rish, bolaning miya qismining shamollashi uning ruhiy jihatdan orqada qolishiga olib keladi. Polomielit (nerv sistemasining qattiq yuqumli shamollashi) – bolaning tayanch harakat sistemalariga yoki aqliy rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.