Мактабгача ёшдаги болалар таълим- тарбиясига қЎйиладиган давлат талаблари

Ta’lim jarayonida metodlarning pedagogik mohiyati

“Metod” —yunoncha sо‘z bо‘lib, “yо‘l” ma’nosini bildiradi.

Odatda, keng ma’noda qо‘llaniladigan «metod» terminini kishilarning о‘z oldiga qо‘ygan maqsadlariga erishish, ma’lum ob`yektni о‘zlashtirish borasidagi nazariy va amaliy faoliyatlari usullarini anglatadi.

• Metod tanlashda, albatta, ayrim о‘quv fanlarini о‘ziga xos xususiyatlariga amal qilinmog‘i lozim. Shu bilan birga ta’lim jarayonida о‘quv fanlarini о‘qitishda qо‘llanilishi mumkin bо‘lgan umumiy о‘qitish metodlari bilan birga ayrim о‘quv fanlarini о‘qitishda qо‘llanilgan о‘ziga xos xususiy metoddar va metodik yondashuvlar ham mavjud. Ayrim fanlarni о‘qitishda qо‘llaniladigan xususiy metodlar umumiy о‘qitish metodlari bilan mustahkam bog‘liqdir.

О‘qitish metodlarining tasnifi

1.

Og‘zaki metodlar (bilimlarni sо‘z bilan bayon qilish, suhbat, darslik ma’lumotnoma va ilmiy adabiyotlar bilan ishlash).

2.

Kо‘rsatmali metodlar rasmlar, namoyishlar, kuzatishlar.

3.

Amaliy metodlar (mashqlar, laboratoriyadagi amaliy ishlar).

Og‘zaki bayon qilish

ta’lim metodlari

Darslik va kitoblar bilan ishlash

Suhbat

Maktab ma’ruzasi

О‘quv materiali тушунтириш

Hikoya qilish

Namoyish etish

Kо‘rsatmalilik metodi

Tasvirlash

Ekskursiya

Kо‘rgazmalilik metodi

Amaliy mashg‘ulotlar методи

Mashq qildirish metodi

Amaliy mashqlar metodi

Laboratoriya mashg‘ulotlari методи

Olingan natijani umumlashtirish va xulosalash

Tegishli asbob yoki qurollar orqali ma’lum o'bektni ўлчаб кўриш

Kuzatish

Tajriba yoki sinov о‘tkazish

Labaratoriya mashg`uloti

Metodlarning binar sxemalari, ularni uch о‘lchovlilari ham uchraydi.

Ana shu tasniflarning har birida afzalliklar va kamchiliklar mavjud bо‘lib, ular adabiyotlarda yetarlicha tahlil qilingan.

• S.I.Perovskiy va YE.Y.Goland tasnifi: faol va passiv metodlarga bо‘lish:
• - agar о‘quvchilar mustaqil ishlasa, faol metodlar (laboratoriya metodi, kitob bilan ishlash);
• - agar о‘quvchilar faqat tinglasa va eshitsa, passiv metodlar (hikoya, ma’ruza, tushuntirish, namoyish qilish metodi, ekskursiya). Bunday tasniflar ma’qul emas, chunki u о‘quvchilarning ongliligi va faolligi prinsipini buzadi.
• Y.K.Babanskiyning tasnifi. Metodlarni uchta katta guruhga bо‘lish:
• - о‘quv-tarbiya ishlarini tashkil etish va amalga oshirish;
• - ularni rag‘batlantirish va motivlashtirish;
• - nazorat va о‘zini о‘zi nazorat qilish metodlari (ikkinchi guruhda ishning qator yangi metodlari va usullari mavjud). Muallif quyidagilarni tavsiya etadi:
• - bilishga doir о‘yinlar, о‘quv munozaralari, qiziq vaziyatlarni vujudga keltirish, rag‘batlantirish, tanbeh berish va nazorat metodlari.

T.A.Ilina olimlarning tasniflarini umumlashtirib, Y.K.Babanskiyning tasnifini ma’qullagan va tasniflashning quyidagi tartibini tavsiya etgan:

- yangi bilimlarni (о‘qituvchining so`zlariga tayangan holda berish uchun foydalanilgan tushuntirish, hikoya, maktab ma’ruza metodlari);

- yangi bilimlar о‘zlashtirilish, mustahkam malakalar shakllanishi uchun foydalaniladigan metodlar: suhbat, ekskursiya, eksperiment va laboratoriya ishi, darslik va kitob bilan ishlash, о‘yinlar, mashqlar;

- darsning har bir bosqichida foydalansa bо‘ladigan texnik vositalar bilan ishlash metodlari;

- mustaqil ish.

• Ta’lim metodlari nazariy jihatdan yaxshi asoslangan bо‘lishi, pedagogik nazariyadan kelib chiqishi kerak, ammo, ta’lim metodlari amalda qо‘llanilmasa, foydasiz bir narsaga aylanadi.

Amaliy yо‘llanganligi ta’lim metodlarining eng muhim tomonlaridan biridir.

Bu metodlarda pedagogik nazariya amaliyot bilan bevosita bog‘langan.

Nazariya qancha chuqur va ilmiy bо‘lsa, ta’lim metodlari о‘shancha samarali bо‘ladi. Pedagogika fani о‘qituvchilarning ilg‘or ish tajribalarini umumlashtiradi, an’anaviy ta’limning ilmiy asoslarini kо‘rsatib beradi, о‘qitishning zamonaviy, samarali metodlarini ijodiy ravishda izlab topishga yordam beradi.

Nazorat uchun savollar:

1. Ta’limiy metodlarning pedagogik mohiyati deganda nimani tushunasiz?

2. О‘qitish metodlariga qо‘yiladigan talablar.

3. О‘qitish metodlarining turlari.

4. Og‘zaki metodlar va ularning turlari.

5. Kо‘rsatmalilik metod iva ularning turlari.

6. Amaliy metodlar va ularning turlari.

7. О‘qitish (ta’limiy) metodlarga berilgan tavsiflar.

8. Ta’limiy metodlarning ahamiyati.