Maktab yoshida bolalar dezadaptatsiyasining pedagogik psixologik shart sharoitlari

 

17 

O`tkazilgan  tekshirishlar  shuni  ko`rsatadiki,  g`amginlik  va  mayuslik  hislarini  ifodalovchi 

nutq  vaqtida  shu  nutqning  so`zlovchi  kishining  ovozi  beixtiyor  pasayib  ketadi.  Nutqning 

o`zi susayib qoladi, so`zlayotgan kishining tovushi ham bo`linib - bo`linib chiqadi. 

Emosiyalar  -  fiziologik  aks  ettirish  chegarasida  turuvchi  va  odamga  o`z  ehtiyojlari 

bilan  bog`liq  qo`zg`atuvchilar  ta`sir  qilganda  o`z-o`zini  boshqarishni  amalga  oshiruvchi 

psixik aks ettirishning sodda shaklidir. emosiyalar real dunyoni predmet hamda hodisalarni 

emas,  balki  ob`ektiv  munosabatlarini  aks  ettiradi,  unda  mazkur  predmet  hamda  hodisalar 

inson ehtiyoji uchun organizm xizmatida bo`ladilar.  

Hissiyotlar  faqat  insonga  xos  bo`lib,  emosional  aks  etish  va  tushunchalarni 

umumlashtiruvchi  aks  ettirishning  murakkab  formasidir.  "Ular  predmet  va  hodisalarning 

yuksak  ehtiyojlarga  hamda  insonning  shaxs  sifatidagi  faoliyati  stimullariga  munosabatini 

aks  ettiradi."  Agarda  emosiyalar  odamning  muhit  bilan  o`zaro  munosabatini  organizm 

tarzida boshqarsa, hissiyotlar uning  munosabatini shaxsning boshqa odamlar, jamiyat bilan 

munosabati tarzida boshqaradilar.  

Inson  emosiya  va  hissiyotlarni  faqat  boshdan  kechiribgina  qolmaydi.  Ular  tashqarida 

mimika, pantomimika, ovoz toni, tempi va nutq ifodaliligining o`zgarishi, yurak urishining 

tezlashishi,  yuz  qizarishi  va  boshqalarda  aks  ettiriladi.  Har  qanday  hissiyot  bevosita  yoki 

bilvosita  tashqi  ta`sir  bilan  belgilanadi.  Odamning  ehtiyojlarini  qondirish  bilan  bog`liq 

bo`lgan narsalar undan ijobiy hissiyotlar (qoniqish, quvonish, sevish va shu kabilar..) paydo 

qiladi.  Bunga  ehtiyojlarni  qondirmaslik  yoki  unga  to`sqinlik  qilish  bilan  aloqador  bo`lgan 

narsalar kishidan (norozilik, g`am, qayg`u, nafrat va shu singarilar) ni keltirib chiqaradi.  

Odamning  ijtimoiy turmushi oliy  hissiyotlarni keltirib chiqaradi. Bularning  negizidagi 

ehtiyojlar o`zaro munosabatga bo`lgan ehtiyoj, mehnat faoliyatiga bo`lgan ehtiyojlar yotadi.  

Hissiyotlar  axloqiy,  intellektual  (bilim)  va  estetik  hissiyotlarga  bo`linadi.  Axloqiy 

hissiyotlar  insonning  odamlarga,  ishga,  mehnatga,  hamda  o`ziga  bo`lgan  munosabatida 

ifodalanadi.  Axloqiy  hissiyotlar  insonning  axloqiy  xususiyatlari:  vijdonlilik,  rostguylik, 

iltifotlik,  intizomlilik  va  boshqa  xususiyatlariga  bog`liqdir.  Axloqiy  hissiyotlar: 

vatanparvarlik,  insonparvarlik,  o`rtoqlik  va  do`stlik,  jamoatchilik,  odamning  mehnatga 

munosabatini  ifodalovchi  hissiyotlar.  Uyalish  va  vijdon  hissi,  diniy  hissiyot.  Axloqsiz 

hissiyotlar:  g`arazguylik,  yulg`uchlik,  o`zgalardan  ustunlik.  Intellektual  hissiyotlar: 

---