Maktab yoshida bolalar dezadaptatsiyasining pedagogik psixologik shart sharoitlari

 

18 

havasmandlik,  qiziquvchanlik,  hayratlanish,  taajjublanish,  sinchkovlik,  e`tiborsizlik, 

ishonch,  ikkilanish,  yangilikni  sevish  yoki  undan  qurqish.  estetik  hissiyotlar:  go`zallik-

xunuklik, yuksaklik-tubanlik, fojialilik-komiklik. estetik hissiyotlar axloqiy hissiyotlar bilan 

chambarchas bog`liqdir.  

His-tuyg`ularning  xususiyatlaridan  biri  -  ziddiyatliligi,  ya`ni  bir-biriga  qarama-

qarshiligidir.  Masalan,  quvonch  uchun  ziddiyatli  tuyg`u-  qayg`u,  xursandchilik  uchun  - 

azob chekish, sevgi uchun nafrat, qurquv uchun mardlik, jangovor ruhga ega bo`lishdir.  

His-tuyg`ularni  biz  uchun  yoqimli  va  va  yoqimsiz  bo`lgan  his-tuyg`ularga  ajratish 

mumkin. YOqimli his-tuyg`ular, ularni boshdan kechirayotgan kishining nuqtai nazari bilan 

qaraganda  ijobiy  his-tuyg`ular,  yoqimsizi  -  salbiy  his-tuyg`ular  bo`ladi.  Ular  o`rtasida 

birinchi va ikkinchi his-tuyg`ularga kiritilishi mumkin bo`lgan ko`pgina oraliq his-tuyg`ular 

mavjuddir.  Masalan,  qo`rquv  ba`zan  jangovor  ruhni,  o`zini  himoya  qilish  uchun  aktiv 

harakat  qilishga  tayyorlikni  o`z  ichiga  oladi;  qo`rquv  hissi  orqaga  qaytishga  ham,  dadil 

hujum  qilishga  ham  undashi  mumkin.  Muvaffaqiyat  quvonchiga  ba`zan  ma`yuslik  hamroh 

bo`ladi. Ayrim kechinmalar shu qadar murakkab, ko`p kirrali bo`ladiki, ularni yoqimli yoki 

yoqimsiz his-tuyg`ularga kiritish mumkin yoki mumkin emasligini aytish qiyin.  

His-tuyg`ular  aktiv  yoki  passiv  bo`lishi  mumkin.  Agar  kishi  hayajonlangan,  diqqati 

kuchaytirilgan  bo`lsa  (masalan  imtihon  oldida  turgan  talaba)  yoki  alohida  ko`tarinkilikni 

(ijodiy  ish  davrida)  his  qilsa,  uning  tuyg`ulari  aktiv  bo`ladi.  Aksincha  kishining  holati 

noaniq bo`lsa, his-tuyg`ulari ham sust  o`tib boradi. His-tuyg`ularning aktivligi ularni stenik 

(g`ayrat  o`yg`otuvchi)  tuyg`ularga  aylantiradi.  Ular  kishining  kuch  va  g`ayratini  oshiradi. 

Aksincha,  his-tuyg`ularning  passivligi  shunda  ifodalanadiki,  ular  astenik  (bushashtiruvchi) 

tuyg`ularga  aylanib,  ishchanlikni,  g`ayratni  pasaytiradi.  Stenik  tuyg`ularga  mardlik, 

jangovar  ruh,  g`alaba  quvonchini  kiritish  mumkin.  Astenik  tuyg`ular  qayg`u  -  xasrat, 

umidsizlik,  loqaydlik  va  hokozolardir.  His  -  tuyg`ular  intensivlik  va  davomiylikning  turli 

darajasiga ega bo`ladi. Ba`zan ular uzoq davom etsa ham, lekin sust bo`ladi. Boshqa vaqtda 

xuddi  shu  kishida  ular  juda  kuchli  davom  etib,  uni  etarli  o`ylab  ko`rilmagan  harakatlar 

qilishga  undaydi.  emosiyalar  ko`pincha  kishining  xulq  atvoriga  alohida  bir  hissiy  oxang 

bagishlaydi,  ma`lum  darajada  davom  etadigan  ancha  mustahkam  kechinmalarni  vujudga 

keltiradi. Ba`zan his-tuyg`ular birdaniga paydo bo`lib, shiddatli va nisbatan tez o`tadi. Ana 

---