"makroiqtisodiyot"

Tahlilga xorijiy sektorni qo’shilishi ochiq iqtisodiyotni olishga imkon 
beradi. 
Bozorlarni  umumlashtirish  ularning  xar  birini  amal  qilish  qonuniyatlarini 
aniqlash  maqsadida,  aynan  esa  xar  bir  bozorda  talab  va  taklif  hamda  uning 
muvozanat  shartlarini  shakllanish  xususiyatlarini  tadqiq  qilish;  talab  va  taklif 
nisbati  asosida  muvozanatli  narx  va  muvozanatli  miqdorni  aniqlash;  xar  bir 
bozorda muvozanatni o’zgarish oqibatlarini tahlili uchun amalga oshiriladi  
Bozorlarni umumlashtirishto’rtta makroiqtisodiy bozorni ajratish imkonini beradi: 
1)  tovar va xizmatlar bozori (haqiqiy bozor), 
2)  moliya bozori (moliyaviy aktivlar bozori), 
3)  iqtisodiy resuslar bozori, 
4)  valyuta bozori. 
1)  tovar  va  xizmatlarning  umumlashtirilgan  bozorini  (goodsmarket)    olish 
uchun    biz  iqtisodiyot  tomonidan  ishlab  chiqariladigan  turli-tuman  tovarlardan 
abstraktlashimiz  va  bu  bozor  amal  qilishining  eng  muhim  qonuniyatlarini,  ya’ni 
tovar  va  xizmatlarga  talab  va  taklifni  shakllanish  qonuniyatlarini  ajratishimiz 
lozim. Talab va taklifning nisbati tovar va xizmatlarning muvozanatli narx darajasi 
miqdorini  hamda  ularni  ishlab  chiqarishning  muvozanatli  hajmini  olish 
imkoniyatini  beradi.  Tovar  va  xizmatlar  bozorini  shuningdek  haqiqiy  bozor  deb 
ham yuritiladi (realmarket), chunki u erda haqiqiy aktivlar (haqiqiy qimmatliklar) 
sotiladi va sotib olinadi. 
2)  Moliya  bozori  (qarz  mablag’lari  bozori)  (financial  assets  market)  –  bu 
moliyaviy  aktivlar  (pullar,  aktsiyalar  va  obligatsiyalar)sotiladigan  va  sotib 
olinadigan bozordir. Bu bozor ikkiqismga bo’linadi: 

---

10 
 
a)  pul  bozori    (money  market)  yoki  pul  ko’rinishidagi  moliyaviy  aktivlar 
bozori; 
b) qimmatli qog’ozlar bozori (bonds market) yoki pul ko’rinishida bo’lmagan 
moliyaviy  aktivlar  bozori.  Pul  bozorida  olish  va  sotish  jarayonlari  yuz  bermaydi 
(pulni pulga sotib olish ma’nosizdir), biroq pul bozori amal qilishi, pulga bo’lgan 
talab  hamda  taklifni  shakllanishi    qonuniyatlarini  tadqiq  qilish  makroiqtisodiy 
tahlil  uchun  juda  muhimdir.  Pul  bozorini,  uning  muvozanat  shartlarini  o’rganish 
«pul narxi» (kredit narxi) sifatida qatnashuvchi muvozanatli foiz stavkasini va pul 
massasining  muvozanatli  miqdorini  olish,  shuningdek  pul  bozorida  muvozanatni 
o’zgarish oqibatlari va uni tovar hamda xizmatlar bozoriga ta’sirini ko’rib chiqish 
imkoniyatini beradi. Pul bozorida asosiy vositachilar bo’lib pul omonatlarini qabul 
qiluvchi va kreditlar beruvchi banklar hisoblanadilar. Qimmatli qog’ozlar bozorida 
aktsiyalar  va  obligatsiyalar  sotiladi  hamda  sotib  olinadi.  Qimmatli  qog’ozlarning 
xaridorlari bo’lib, birinchi navbatda o’z jamg’armalarini daromad olish (aktsiyalar 
bo’yicha  dividendlar  va  obligatsiyalar  bo’yicha  foizlar)  maqsadida  sarflovchi  uy 
xo’jaliklari hisoblanadilar. Aktsiyalarni sotuvchilari (emitentlari) sifatida firmalar, 
obligatsiyalarni sotuvchilari sifatida firmalar va davlat qatnashadilar. Firmalar o’z 
investitsion xarajatlarini moliyalashtirish va ishlab chiqarish hajmini kengaytirish 
uchun  mablag’lar  olish  maqsadida  aktsiya  va obligatsiyalarni  chiqaradilar,  davlat 
esa davlat byudjeti taqchilligini moliyalashtirish uchun obligatsiyalar chiqaradi. 
3)Makroiqtisodiy  modellarda  resurslar  bozori  mehnat  bozori  bilan  ifoda 
etilgan, chunki uning amal qilish (mehnatga talab va mehnat taklifini shakllanishi) 
qonuniyatlari  makroiqtisodiy  jarayonlarni,  ayniqsa  qisqa  muddatli  davrda 
tushuntirish  imkoniyatini  beradi.  Mehnat  bozorini  o’rganishda  biz  turli  mehnat 
ko’rinishlaridan,  malaka  va  mutaxassis  tayyorlash  darajasidagi  farqlardan 
abstraktlashimiz  lozim.  Uzoq  muddatli  makroiqtisodiy  modellarda  shuningdek 
kapital  bozori  ham  tadqiq  qilinadi.  Mehnat  bozori  muvozanati  iqtisodiyotda 
muozanatli mehnat miqdorini va muvozanatli «mehnat narxi»  - ish haqi stavkasini 
aniqlash imkoniyatini beradi. Mehnat bozorida muvozanat bo’lmagan holat tahlili 
ishsizlik sabablari va shakllarini aniqlashga imkon beradi. 
4) Valyuta bozori (foreign exchange market) – bu turli mamlakatlar milliy pul 
birliklari  (valyutalar)  bir  biri  bilan  ayirboshlanadigan  (dollarni  ienaga,  evroni 
funtga va shu kabi) bozor. Bir milliy valyutani boshqasiga ayirboshlash natijasida 
ayirboshlash (valyuta)kursi (exchange rate).shakllanadi.