"makroiqtisodiyot"


Bosim ostidagi(yashirin) inflyatsiya



Download 3,28 Mb.
Pdf ko'rish
bet35/199
Sana31.12.2021
Hajmi3,28 Mb.
#268622
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   199
Bog'liq
Nazarova MM uz 3d090 (1) unlocked

Bosim ostidagi(yashirin) inflyatsiya 


54 
 
 
3.Inflyatsiya sabablari  
Inflyatsiya  XVIII  asrning  o’rtalarida  muomalaga  ta’minlanmagan  juda  ko’p 
miqdorda  pul  chiqarishi  natijasida  pul  tizimidagi  inqiroz  holat  asosida  yuzaga 
chiqqan. Inflyatsiya (lotincha «inflation» so’zidan olingan va  shishish,  ko’pchish,  
ko’tarilish  ma’nosini anglatadi)  o’z  mohiyagiga  asosan  pulning kadrsizlanishi, 
tovar  va  xizmatlarga  bo’lgan  baholarning    muntazam    ravishda    oshib    borishi 
jarayonini    anglatadi.    Shuni  ta’kddlash    lozimki,    rivojlangan  mamlakatlar  
tajribasi    inflyatsiya    nisbatan    me’yor    darajasidagi    pul  massasi  holatida  ham 
yuzaga chiqishi mumkin. 
Hozirgi    zamon  inflyatsiyasi  nafaqat  tovarlar  va    xizmatlarga    bo’lgan 
baholarni    muntazam  o’sishi  natijasida  pulning  sotib  olish  qobiliyatini  pasayishi  
bilan  bir  qatorda  ishlab  chikarish  jarayonidagi nomutanosiblik,  pul  muomalasi,  
moliya  xamda    kredit    sohasidagi    salbiy  omillar    Bilan    tasniflanadi.  
Inflyatsiyaning yuzaga chiqishining asosiy sabablari bo’lib, iqtisodiyot tarmoklari, 
jamg’arma  va  iste’mol,  talab  va  taklif,  daalat  daromadlari  va  xarajatlari, 
xo’jaliklarning pul massasi va unga bo’lgan talabi o’rtasidagi mutanosiblik hamda 
markaziy bankning kredit ekspansiyasi hisoblanadi. Ushbu ta’kidlab o’tgan omillar 
o’z mohiyatiga asosan inflyatsiyaga, uning darajasiga turlicha ta’sir etishi mumkin. 
Xalqaro  amaliyotda  ikgisodchi  olimlar  inflyatsiyaning  yuzaga  chiqadigan 
omillar asosan ikki guruxga: ichki va tashqi omillarga ajratadilar.   
1.    Ichki  omillarni  mohiyagiga  asosan  pullik  (monetar)  va  pulsiz  omillarga 
ajratish  mumkin.  Pullik  omillarga  davlat  moliyasining  inqirozi,  byudjetning 
taqchilligini  mavjudligi.  davlat  qarzdorligini  ortishi,  pul  emissiyasi,  kredit 
dastaklarining  aylanishini  ko’payishi,  pul  aylanmasining  tezligi  va  boshqalar 
kiradi. Pulsiz omillarga milliy ikgisodiyog tarmoklari o’rtasidagi nomutanosiblik, 
tarmoqlar iqtisodiy rivojlanishdagi bir maromsiz daraja, ishlab chiqarish va xizmat 
ko’rsatish 
sohalarida 
monopoliyaning 
(oligopoliya) 
mavjudligi, 
narx 
shakllantirishdagi  davlat  monopoliyasi,  markaziy  bankning  kredit  ekspansiya  va 
boshqa omillarni kiritish mumkin; 
2.  Tashqi omillar o’z mohiyatiga asosan biron anik davlat rivojlanishiga ta’sir 
etadigan  dunyoda  amalga  oshayotgan  jarayonlarni  aks  ettiradi.  Ushbu  omillarga 
dune  mamlakatlarida  yuzaga  chiqadigan  soha  inqirozlari  hisoblanadigan  xom-
ashyo,  ensrgtetika,  neft,  valyuta  inkirozlarni  kiritish  mumkin.  Ushbu  omillardan 
tashkari  biron-bir  davlatning  boshka  davlatlarga  nisbatan  olib  boradigan  davlat 
miqyosidagi valyuta siyosatini, yashirin holatda valyuta, oltinni eksportini amalga 
oshirilishini  ham  kiritish  mumkin.  Biz  quyidagi  chizmada  inflyatsiyani  yuzaga 
chiqish  shakllarini  taxlil  etamiz.    Ushbu    chizma    tahlilidan    ko’rinib    turibdiki,  
ipflyatsiya    asosan    uch  yo’nalishda    yuzaga    chikadi.    Birinchi    yo’nalishda  


55 
 
maxsulotlar,    ishlar    va  ko’rsatiladigan    xizmatlarga    bo’lgan    narxlarni    asossiz  
ravishda    o’sib  ketishi  tufayli    pul    qadrsizlana    bopshaydi.    Buning  natijasida 
milliy  valyutaning  xarid  kilish  kobiliyagi    tushib  ketadi.    Ikkinchi    yo’nalishda, 
xorijiy  valyutalarga  nisbatan  milliy  valyutaning  kursi  pasayib  ketadi.  Buning  
natijasida    xo’jalik    yurituvchi    sub’ektlar    va    mamlakat    aholisi  erkin 
muomaladagi  xorijiy  valyutalari  (AQSh  dollari,  evro,    shveytsariya  franki    va  
boshqalarni)  jamg’ara  boshlaydi.  Uchinchi  yo’nalishda  oltinga bo’lgan milliy 
pul birligida ifodalangan narx ko’tarilib ketadi. Buning natijasida mamlakat aholisi 
o’rtasida oltinning to’planib kolishi amalga oshadi. 
Odatda  inflyatsiyani  ikki  xilga  talab  inflyatsiyasi  va  taklif  inflyatsiyasiga 
ajratiladi. Talab inflyatsiyasi - bu iqtisodiyotda talab keskin oshib ketishi va uni 
ishlab chiqarishning real hajmi bilan qondirish mumkin bo’lmay qolgan sharoitlarda 
kelib  chiqadi.  Ya’ni,  to’liq  bandlilikka  yaqin  sharoitda  iqtisodiyotning  ishlab 
chiqarish  imkoniyatlari    o’sib  borayotgan  yalpi    talabni  qondirolmaydi.  Ortiqcha 
talab  esa  real  tovarlar  narxining  ko’payishiga  iqtisodiy  bosim  beradi  va  talab 
inflyatsiyasi kelib chiqadi. Yoki, oddiy so’zlar bilan aytganda, «xaddan ziyod pullar 
haddan  kam  tovarlarni  ovlaydi».  Talab  inflyatsiyasini  keltirib  chiqaruvchi  asosiy 
sabablar  aholining  ish  bilan  to’liq  bandligi  va  ish  haqining  oshib  borishi 
hisoblanadi.  Demak,  inflyatsiya  talab,  taklif,  ish  bilan  bandlik,  narx,  ishlab 
chiqarish sur’atlari kabi ko’pgina omillarga bog’liq.  
Iqtisod  pasayish  holatida  bo’lganda  mamlakatda  jami  talab  oshsa,  ishlab 
chiqarish  hajmi  ko’payadi,  ishsizlik  kamayadi,  narx  darajasi  esa  deyarli 
o’zgarmaydi  yoki  kam  miqdorda  o’zgaradi.  Narx  o’zgarmasligining  sababi 
shundaki  katta  hajmdagi    bo’sh  turgan  mehnat  va  xom  ashyo  resurlarini  shu 
o’zgarmas narxda ishga tushirish mumkin bo’ladi. Chunki, ishsiz yurgan kishi ish 
haqini  oshirishni  talab  qilmaydi,  uning  uchun  ishga  yollanishning  o’zi  kifoya 
hamda qo’shimcha stanok sotib olishga hojat yo’q. 
Bundan  tashqari,  narx  ishchi  kuchini  to’la  ish  bilan  bandligiga  erishishdan 
oldin ham oshishi mumkin. Ya’ni, ba’zi sanoat korxonalarida bo’sh turgan resurs 
va zahiralarni ishlab chiqarishga ertaroq to’liq jalb qilinadi, natijada ular talabning 
o’sishiga mos ishlab chiqarishga, taklifga erisha olmaydi. Talab, taklifdan ko’payib 
ketadi, natijada narx yana osha boshlaydi. 
R
0
   –  o’tgan yilning (bazis) narxlar indeksi. 


56 
 
 
а) Қисқа муддатли давр 
 
б) Узоқ муддатли давр 
LRAS
 
AD

AD

Y
*
 

P

P


P

P


SRAS
 
AD

AD


Y

Y


Download 3,28 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   199




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish