Birlashish
Agar butun dunyo bo’ylab sayohatda bo’lsangiz turmush darajalarini katta
o’zgarishlarini ko’rasiz. Dunyoning qashshoq mamlakatlarida kishi boshiga
to’g’ri keladigan o’rtacha daromad dunyoning bosh davlatlaridagini o’ndan bir
qismini tashkil etadi. Daromaddagi bu farqlar aholi turmush darajasiga to’g’ri
keladigan telefon, telvizor va umr koeffisientiga ham ta’sir qiladi.
Ko’p ilmiy tadqiqot izlanishlari iqtisodiyotlarni uzoq vaqt davomida bir
biri bilan muhokama qilishiga sabab bo’lyapti. Xususan, qashshoqlar iqtisodiyoti
boylarnikiga qaradanda tezroq o’sadimi? Albatta qashshoq davlatlar harakat
168
qilsa dunyoning boy iqtisodiyotini qo’lga kiritadi. Bu yaqinlikka erishish deyiladi.
Agar yaqinlik bo’lmaydigan bo’lsa qashshoq mamlakatlar o’z holicha qolishi
mumkin.
Solou modeli birlashish va aniqlik haqida aniq bashorat beradi. Modelga
ko’ra davlatlarimiz iqtisodiyotiga bog’liq birlashish ham bo’ladi. Bir tomondan
ikki davlat tarixan turli xil kapital zaxiralariga ega, ammo ular barqaror holatga
erishish uchun ularning jamg’arma foizi, aholisining o’sishi va mehnat
samaradorligi bir xilda bo’lishi kerak. Bu holda biz ikki iqtisodiyotni qarasak kam
kapitali bilan kambag’al davlat tez suratda o’sib barqaror holatga erishishi tabiiy.
( bunga Germaniya va Yaponiyani ikkinchi jahon urishidan keyin tez suratlarda
o’sganini aytish mumkin). Boshqa tomondan ikki davlatning har xil jamg’arma
foizlari bo’lganda ularni birlashish yoki yaqinligi kutilmaydi. Buning o’rniga har
bir iqtisodiyot o’zi barqaror holatga erishadi.
Bu tahlil bilan izchil tajriba: o’xshash iqtisodiyotlarning o’quv, madaniyat va
siyosatda taxminan yiliga 2 foizni tashkil qilsa birlasha oladi. Iqtisodiyoti qariyib
har yili 2 foizga o’sishi bu boy va kambag’al davlat o’rtasidagi farq hisoblanadi.
Xalqaro ma’lumotlarda yanada murakkab ko’rinish. Qachonki tadqiqotchilar
kishi boshiga to’g’ri keladigan daromadni o’rganib chiqishsa, ular yaqinlik
oqibatida qashshoq davlatlar o’rtacha hisobda boy davlatlardan tez o’solmasligini
aniqlashdi. Bu aniqliklar turli mamlakatlarda turlicha turlicha barqaror holatni
taqdim etishni takidlaydi. Agar statistic usullar barqaror holar o’zgaruvchilarini
nazorat qilish uchun foydalanilsa, bunday jamg’arma foizi aholini
o’sish surati, inson kapitali yiliga taxminan 2 foiz bo’lishi kerak. Boshqa so’zlar
bilan aytganga shartli yaqinliklar bor: bunda o’z navbatida ularning shaxsiy
barqaror holatida o’zgaruvchilarni tejash, aholini o’sishi va inson kapitalini
ta’minlashidir.
16
16
Robert Barro and Xavier Sala-i-Martin, “Convergence Across States and Regions,” Brookings Papers on
Economic Activity 1 (1991): 107–182; and N. Gregory Mankiw, David Romer, and David N. Weil, “A Contribution
to the Empirics of Economic Growth,” Quarterly Journal of Economics (May 1992): 407–437.
169
Do'stlaringiz bilan baham: |