"makroiqtisodiyot"

7-Mavzu: ISTE’MOL VA JAMG’ARISH 
Reja 
1. Iste’mol va jamg’arish, ularning grafiklari va funksiyalari. 
2.  Iste’mol va jamg’arishga o’rtacha  hamda chegaralangan  moyillik. 
3. Jon Maynard Keyns va iste’mol funksiyasi. 
4. Irving Fisher  va vaqtlararo tanlov. 
 
Tayanch so’z va iboralar Avtonom iste’mol, Avtonom investitsiyalar, 
Investitsiya, Akselerator, Iste’molga o’rtacha moyillik,  Iste’molga ( jamg’arishga) 
chegaralangan moyillik 
 
7.1. Iste’mol va jamg’arish, ularning grafiklari va funksiyalari. 
Uy  xo’jaliklarining  iste’mol  xarajatlari  (bundan  buyon  iste’mol  deb 
yuritiladi),  yalpi  talab,  yoki    YaIMning  yakuniy  iste’molga  ko’ra  tarkibida  eng 
katta  ulushga  ega  bo’lgan  komponentdir.  Rivojlangan  mamlakatlarda  iste’mol 
xarajatlari shaxsiy tasarrufdagi daromadning  90 foizdan ortiq qismini tashkil etadi. 
Shu  tufayli  ham  iste’mol  xarajatlariga  ta’sir  etuvchi  omillarni,  uning  o’zgarish 
qonuniyatlarini o’rganish muhim ahamiyatga ega. 
Uy xo’jaliklari tasarrufidagi daromadning  iste’mol qilinmasdan qolgan qismi 
ularning  jamg’armalarini tashkil  etadi.  Klassik  maktab vakillari  jamg’arish  hajmi 
foz  stavkasining funktsiyasi de qarashsa  J.M. Keyns uy xo’jaliklarining  iste’mol 
xarajatlari  va  jamg’arishlari    hajmini  belgilovchi  asosiy  omil    ularning  ishlab 
chiqarishda ishtirok etishdan olingan daromadlari deb hisoblaydi.  Yanada aniqlik 
kiritsak iste’mol va jamg’arish hajmini belgilovchi asosiy omil  uy xo’jaliklarining 
ishlab  topgan  daromadlari,  olgan  transfert  to’lovlari  va    to’lagan  soliqlari  bilan 
belgilanadigan  tasarrufidagi  daromadi  (DI  –  disposable  income,  yoki  Yd  ) 
ko’rsatkichidir.  Makroiqtisodiy  nazariyada  iste’mol  va  jamg’armalar,  milliy 
daromad yoki shaxsiy daromadlarning funktsiyasi sifatida ham tadqiq qilinadi. 
Ixtiyordagi shaxsiy daroma d iste’mol va jamg’arish uchun ishlatiladi, ya’ni 
qancha  ko’p  iste’mol  qilinsa,  shuncha kam  jamg’ariladi  va  aksincha.  Iste’mol  va 
jamg’arish o’rtasidagi o’zaro bog’liqlik har xil daromadga ega bo’lgan shaxslarda 
bir xil emas: kam daromadga ega bo’lganlar odatda ko’proq iste’mol qilib, kamroq 
jamg’aradi, lekin daromadlari oshib borishi bilan bu nisbat jamg’arish ulushining 
o’sishi tomonga o’zgaradi.  
Iste’mol  bu  ixtiyordagi  daromadning  iste’molchi  tomonidan  joriy  davrdagi 
ehtiyojlarini  qondirish  uchun  sarflagan  qismi  bo’lib,  u  pirovard  hamda  oraliq 
iste’molga  ajratiladi.  Oraliq  iste’molda  tovar  va  xizmatlar  iste’mol  jarayonida 
to’liq yo’q bo’lib ketmaydi, pirovard iste’molda esa ular iste’mol jarayonida to’liq 
ishlatiladi.  Jamg’arish  esa  iste’moldan  farqli  ravishda  kelgusidagi  ehtiyojlarni 

---

73 
 
qondirish  uchun  xizmat  qiladi  va  ixtiyordagi  daromadning  iste’moldan  keyin 
qolgan qismini aks ettiradi.  
Ko’rsatkichlar  o’rtasidagi  bunday  bog’liqlikni  quyidagicha  ifodalash 
mumkin: 
7.1-jadval