Makroiqtisodiyot o`quv-uslubiy majmua

Nazorat uchun savollar

1. Rаg’bаtlаntiruvchi vа chеklоvchi fiskаl siyosаtning qisqа vа uzоq muddаtdаgi nаtijаlаrini tushuntirib bеring.

2. Dаvlаt хаrаjаtlаrining multiplikаtоri kаttаligi qаysi ko’rsаtkichlаrgа bоg’liq?
3. Оchiq iqtisоdiyotdа dаvlаt хаrаjаtlаri multiplikаtоri kаttаligi fiskаl siyosаt sаmаrаdоrligigа qаndаy tа’sir ko’rsаtаdi?
4. Sоliq multiplikаtоri miqdоri qаysi оmillаrgа bоg’liq?
5. Bаlаnslаshgаn byudjеt multiplikаtоrining mоhiyati nimаdа?
6. Diskrеt fiskаl siyosаtining kаmchiliklаrini tushuntirib bеring.
7. Byudjеt tаqchilligi vа оrtiqchаligi qаndаy pаydо bo’lаdi, ulаr qаy yo’sindа tugаtilаdi?
8. O’zbеkistоn Rеspublikаsi byudjеt sоliq siyosаtining аsоsiy хususiyatlаrini izоhlаb bеring.

10-MAVZU: PUL BOZORIDA MUVOZANAT
Reja:
10.1. Pul tushunchasi va uning funksiyalari. Pul agregatlari.
10.2. Pulga talabning klassik nazariyasi.
10.3. Pulga talabning keynscha nazariyasi.
10.4. Pul taklifi. Bank multiplikatori.
10.5. Pul taklifining kengaytirilgan modeli pul multiplikatori.
10.6. Pul bozorida muvozanat.
10.1. Pul tushunchasi va uning funksiyalari. Pul agregatlari
Pul – iqtisodiyot sub‘ektlari mulkining bir turi bo`lib, mulkning boshqa turlaridan ikki xususiyatiga ko`ra farq qilad: birinchidan, pul yuqori likvidliliklar, ya‘ni qisqa muddatda, sezilarsiz sarf - xarajatlar bilan boshqa buyumga ayirboshlanish qobiliyatiga ega; ikkinchidan baholar o`zgarmas bo`lgan sharoitda pul yoki hech qanday daromad keltirmaydi, yoki uning daromadliligi darajasi boshqa mulk turlarinikidan ancha kam. Shunga qaramasdan kishilar nima uchun mulk sifatida pulga egalik qilishga harakat qiladilar? Bu savolga javobni pulning funksiyalaridan topamiz.
Odatda pulning uch asosiy funksiyasi mavjud deb qaraladi.
Bular : 1) to`lov vositasi (almashinuv vositasi); qiymat o`lchovi vositasi,. jamg`arish ( boylik to`plash) vositasi.
Umumiy ekvivalentlilik, yuqori likvidlilik xususiyatlari pulni ideal to`lov vositasiga aylantiradi. Hozirgi zamon iqtisodiyotida to`lovlar uch yo`l bilan amalgam oshiriladi: 1) naqd pul to`lovi; 2) bankdagi hisobvaraqlarda yozuv orqali, ya‘ni naqd bo`lmagan pul ko`chirish orqali; 3) bir shaxsning ikkinchi shaxsga qarzdorliligini tasdiqlovchi hujjatlar( veksellar, qarz majburiyatlari) yordamida.
Qiymat o`lchovi sifatida pullar tovarlar bahosini ifodalaydi va turli tovarlar qiymatini taqqoslash imkonini beradi.
O`z tovari uchun olgan pulini sotuvchi doim ham birdaniga ishlatvermaydi. Shu sababga ko`ra pullar ularga o`tkazilgan qiymatni saqlab turishlari juda muhim. Agar pul aytilgan xususiyatga ega bo`lsa, unda u boylik to`plash maqsadida jamg`ariladi. Pulning bu funksiyasini muqobil tarzda mulkning boshqa turlari - obligatsiyalar, aksiyalar, ko`chmas mulk ham bajarishi mumkin.
Rivojlangan iqtisodiyot sharoitida pulning to`lov vositasi sifatidagi vazifasi jamg`arish vositasi vazifasiga nisbatan muhimroq ao`hamiyat kasb etadi.
Pulning yuqori likvidliligi va qiymatni saqlab turishi xususiyatlar barcha turdagi to`lov vositalarida bir xil emas. Naqd pullar va muddatsiz depozitlarning likvidliligi djarajasi muddatli depozitlarga yoki veksellarga qaraganda yuqoriroq. Shu sababli pul massasi likvidlilik darajasining pasayib borishi tamoyiliga asoslangan agregatlarga bo`linadi. Rivojlangan mamlakatlarda pul massasini aniqlashda - M1; M2; M3; M4 deb belgilanadigan pul agregatlaridan foydalaniladi.
Pul agregatlarining tarkibi va miqdori turli mamlakatlarda o`zaro farq qilish mumkin. Quyida umumlashtirib olingan pul agregatlari tarkibini keltiramiz: ―M0- bank tizimidan tashqaridagi naqd pullar va tijorat banklarining
Markaziy bankdagi rezervlari;
M1 = M0 + muddatsiz depozitlar, yo`l cheklari va boshqalar;
M2 =M1 + (miqdori va muddati cheklangan) muddatli depozitlar va
boshqalar ;
M3 = M2+(miqdori va muddati cheklanmagan) muddatli depozitlar va boshqalar‖<sup>34</sup>.
Makroiqtisodiy tahlilda M1 va M2 pul agregatlari eng ko`p foydalaniladi. Pul agregatlarining dinamikasi turli sabablarga bog`liq. Masalan, daromadlarning oshishi natijasida M1ga talab tezroq o`ssa, foiz stavkasining o`sishi natijasida M2 va M3ga talab M1ga nisbatan tezroq o`sadi.