Makroiqtisodiyot o`quv-uslubiy majmua

Nazorat uchun savollar
1. Davlat byudjetiga ta’rif bering va uning xarajatlari tarkibini sanab o’ting.
2. O’zbekiston Respublikasi davlat byudjeti ixarajatlarida qanday o’zgarishlar ro’y bermoqda?
3. Soliqlarning funnktsiyalariga izoh bering.
4. O’zbekiston Respublikasi byudjetiga soliq tushumlaring tarkibi va miqdoridagi tendentsiyalarni izohlab bering.
5. Mamlakatimizda byudjet soliq siyosati qaysi maqsadlarga qaratilgan?

9-MAVZU: BUDJET- SOLIQ SIYOSATI
Reja:
9.1. Budjet –soliq siyosatining mohiyati va usullari.
9.2. Davlat xarajatlari, soliq va balanslashgan budjet multiplikatorlari.

3. 
   Diskret va nodiskret fiskal siyosat. Budjet taqchilligi va ortiqchaligi.
   
4. 
   O`zbekiston Respublikasi budjet-soliq siyosatining xususiyatlari va uni takomillashtirish yo`nalishlar.
   

Tayanch so’z va iboralar: davlat byudjeti, davlat qarzi, davlat byudjetining taqsimlash funktsiyasi, byudjet tizimi, davlat byudjetining xarajatlari, byudjetdan moliyalashtirish.

1. 
   Budjet –soliq siyosatining mohiyati va usullari.
   

Davlatning asosiy vazifalaridan biri iqtisodiyotni barqarorlashtirish hisoblanadi. Bunday barqarorlashtirishga monetar siyosat vositalari qatori fiskal siyosat orqali ham erishiladi. Fiskal siyosat shuningdek, budjet-soliq siyosati deb ham aytiladi.
Budjet-soliq siyosati deganda noinflatsion YaIM ishlab chiqarish sharoitida iqtisodiyotda to`liq bandlilikni, to`lov balansining muvozanatini va iqtisodiy o`sishni ta‘minlashga qaratilgan davlat xarajatlari va soliqlarini o`zgartirishni o`z ichiga olgan chora tadbirlar tushuniladi.
Iqtisodiyot turg`unlik yoki pasayish davrida bo`lgan vaziyatlarda davlat tomonidan rag`batlantuvchi fiskal siyosat-fiskal ekspansiya olib boriladi. Ya‘ni, davlat qisqa muddatda iqsodiyotning pasayishi muammosini davlat xarajatlarini oshirish yoki soliqlarni kamaytirish, yohud ikkalasini bir vaqtning o`zida olib borish evaziga hal etadi. Uzoq muddatda davlat xarajatlarining yuqori bo`lishi va soliqlarni kamaytirish ishlab chiqarish omillarining o`sishiga va natijada, iqtisodiy salohiyatning ko`tarilishiga olib kelishi mumkin. Ammo, bunga Markaziy bank tomonidan olib boriladigan pul-kredit siyosatidan samarali foydalanish va davlat xarajatlari tarkibini maqbul holatga olib kelish orqaligina erishish mumkin. Iqtisodiyotda to`liq bandlik va ortiqcha talab natijasida inflatsiya kelib chiqishi mumkin bo`lgan vaziyatlarda cheklovchi fiskal siyosat- fiskal restriksiya olib boriladi. Cheklovchi fiskal siyosat davlat xarajatlarini (G) kamaytirish yoki soliqlarni (T) oshirish yoki bo`lmasa ikkala tadbirni bir vaqtda olib borish orqali iqtisodiyotning davriy o`sishini chegaralashdan iborat. Qisqa muddatli davrlarda ushbu tadbirlar talab inflatsiyasini kamaytiradi. Uzoq muddatli davrlarda esa yuqori soliqlar iqtisodiyotda stagnatsiyaga olib kelishi mumkin. Bu esa mamlakatning iqtisodiy salohiyatini izdan chiqaradi. Bunga davlat xarajatlaridan samarasiz foydalanish qo`shimcha turtki bo`lishi mumkin.

2.