Makroiqtisodiyot” Ma’ruzalar matni O’zbekiston Respublikasi Okiy va O’rta

 Qⁱ₁ Pⁱ₁ Deflyator = 100

 Qⁱ₁ Pⁱ₀

Nominal YaMM

Real YaIM = ———————————— 100

Deflyator

Iste’mol narxlari indeksi quyidagicha aniqlanadi:
 Qⁱ₀ Pⁱ₁

INI = 100

 Qⁱ₀ Pⁱ₀
Bu erda:
Qⁱ₀– bazis yilda bozor savatiga kiritilgan i – tovar va xizmatlar hajmi; Pⁱ₁ – i – tovarning joriy yildagi bahosi;
Pⁱ₀ – i – tovarning bazis yildagi hajmi.
Sanoat ishlab chiqaruvchilar baho indeksi iste’mol narxlari indeksi singari hisoblanadi. Lekin bozor savatiga sanoat mahsulotlarigina kiritilib ular ulgurji baholarda hisoblanadi.

3-mavzu. BIZNES-SIKLLAR VA IQTISODIY TEBRANISHLAR

Reja

1. 
   Iqtisodiy davr tushunchasi va uning bosqichlari
   
2. 
   Iqtisodiy davrlarni yuzaga kelish sabablari
   
3. 
   Iqtisodiy davrlarning asosiy tiplari
   
4. 
   Iqtisodiy davrlarning ta’siri 5.Davlatning davriylikka qarshi siyosati
   

Tayanch so’z va iboralar : iqtisodiy inqiroz, iqtisodiy sikl ,turg’unlik (depressiya) , jonlanish, yuksalish, davriylik, iqtisodiy jarayon, tebranish.

1. Iqtisodiy davr tushunchasi va uning bosqichlari

Barqaror iqtisodiy rivojlvnishning sharti bo’lib muvozanat, ijtimoiy ishlab chiqarish va iste’mol, yalpi talab va yalpi taklif o’rtasidagi tenglik hisoblanadi. Biroq bozor iqtisodiyotida muvozanat holati vaqti vaqti bilan buzilib turadi. Milliy xo’jalik amal qilishida muayyan davriylik, takrorlanish kuzatiladi, bunda iqtisodiyotning yuksalish davri pasayish hamda turg’unlik davrlari bilan almashadi. Davriylikni milliy iqtisodiyotni bir makroiqtisodiy muvozanatdan boshqasiga harakati sifatida aniqlash mumkin.
Iqtisodiy o’sish – bu o’zgarmagan holda bir xilda yuksalib borish holatidir. Ijtimoiy ishlab chiqarish harakatida ishlab chiqarishning umumiy hajmi juda tez o’sadigan yillar bor, boshqa yillarda esa bu jarayon sekin yuz beradi, ba’zida esa pasayish yillari ham bo’ladi. Ijtimoiy ishlab chiqarish harakatida muayyan vaqt
oralig’ida tez-tez takrorlanadigan holat uning rivojlanishini davriylik xususiyatini bildiradi. Bir davrning oralig’i iqtisodiyotni bir inqirozdan boshqasigacha, yoki boshqacha aytganda cho’qqining bir nuqtasidan boshqasigacha bo’lgan harakatini qamrab oladi. Iqtisodiy pasayish iqtisodiyotning yuksalishi, ishlab chiqarish o’sishi va ishsizlik qisqarishi bilan almashadi.
Zamonaviy sharoitda davlat iqtisodiyotning “qizib ketishini” oldini oluvchi yoki turg’unlik bosqichida iqtisodiyotni jadallashtiruvchi iqtisodiy vositalarning butun to’plamiga ega. Shu maqsadlarda soliq tizimidan foydalaniladi: foydaga (qo’shilgan qiymatga) soliq stavkasini oshirish yoki tushirish orqali davlat muayyan faoliyat sohalarida ishchan faolllikni rag’batlantiradi (yoki aksincha to’xtatadi), imtiyozlar tizimidan foydalanib, muayyan korxonalar guruhiga maqsadli yo’naltirilgan ta’sirni amalga oshiradi.Xuddi shu maqsadlarda kredit siyosatidan foydalaniladi–foizning hisob stavkasini tushirib yoki oshirib, qo’shimcha kapital qo’yilmalarga qiziqishni oshirish yoki ularni butunlay yo’q qilish mumkin.Ishlab chiqarishni rivojlantirish va davriylikni yumshatishga davlatning byudjet siyosati katta hissa qo’shadi. Rivojlanishning yirik dasturlarini (masalan, ishlab chiqarish infratuzilmasini) byudjet hisobiga moliyalashtirishjamiyat uchun zarur faoliyat sohalarida biznesni rivojlantirish uchun umumiy shart-sharoitlarni yaratadi.
Iqtisodiy davr milliy xo’jaliklar notekis rivojlanishi va umuman iqtisodiy jarayonni ifoda etuvchi iqtisodiy faollikni qator bir biri bilan ketma ket almashadigan bosqichlarini o’z ichiga oladi. Oxir oqibatda davriylik orqali iqtisodiy o’sish namoyon bo’ladi, yoki harakat doiraviy emas, vaziyatning uzoq muddatli kabi, o’rta muddatli tebranishlarini aks ettirib spiral bo’yicha bo’ladi.Davriylik - tizimning davrlar yordamida o’z harakatini amalga oshirish xususiyati. Davriylik muvozanatli kabi muvozanat bo’lmagan tizimlarga ham xos, bunda faqat shakl jihatdan farq qiladi - doiraga yaqin shakldagi, to’lqin shaklidagi, spiral shaklidagi yoki zina shaklidagi ko’rinishga ega bo’ladi.Iqtisodiy davrning harakatida ketma-ket bo’ladigan to’rtta bosqich kuzatiladi:

1. 
   Inqiroz – bu ishlab chiqarishni pasayishi va to’xtab qolishini yuzaga keltiruvchi iqtisodiyotdagi muvozanatni buzilishi. Bozor iqtisodiyoti uchun ortiqcha ishlab chiqarishning inqirozi xos bo’lib, uning oqibatida narxning qat’iy tushishi yuz beradi (1929-1933 yillar AQShda narxlar 54 foizga pasaydi. Keyin ishlab chiqarish hajmi pasayadi, bu ishsizlikni o’sishiga, demak aholi daromadlarini pasayishiga, o’z navbatida to’lov qobiliyatli talabni qisqarishiga olib keladi.Bunda ishlab chiqarish va bandlik darajalari kamayadi, ammo narxning o’sish darajasi pasaymaydi. Bu bosqich faol va uzoq davom etsagina narxning o’sish darajasi sustlashishi mumkin. Pasayishning quyi nuqtasida ishlab chiqarish va bandlik eng quyi darajaga tushadi va tanazzul davri boshlanadi.
   
2.