Makroiqtisodiyot” Ma’ruzalar matni O’zbekiston Respublikasi Okiy va O’rta

Iqtisodiyotni bashorat qilish qiyin ish

Iqtisodiy siyosatning natijalari faqat muayyan vaqt oraliqlari orqali namoyon bo’lganligi sababli, barqarorlashtirish siyosatini muvaffaqiyatli o’tkazish uchun kelgusidagi iqtisodiy vaziyatni oldindan ko’rish zarur. Yarim yoki bir yildan so’ng iqtisodiyot ko’tarilish yoki pasayish holatida bo’lish-bo’lmasligini bilmay turib, ushbu paytda yalpi talabni yo kengaytirish, yoki qisqartirishga yo’naltirilgan iqtisodiy siyosatni to’g’ri tanlash mumkin emas. Afsuski, iqtisodiyot haqidagi bilimlarning hozirgi darajasida, unda yuz berayotgan jarayonlarni ko`pincha oldindan aytib bo’lmaydi.
Oldindan bashoratlashni uslublaridan biri ilgarilovchi ko’rsatkichlar indekslarini qo’llashga asoslangan. IX-bobda muhokama qilganimizdek, ilgarilovchi ko’rsatkichlar indesklari iqtisodiyotning oldindan o`zgarishini ko`rsatadi. Ilgarilovchi ko’rsatkichlar indeklarining keskin tushib ketishi kelgusi oylarda pasayish sodir bo`lishi mumkinligi haqida signal beradi.
Oldindan bashoratlashni boshqa bir uslubi davlat organlari hamda xususiy bashoratlash va tahlil qilish firmalari qo`llaydigan iqtisodiy modellar bilan bog’liq. XI bobda muhokama qilganimizdek, bu murakkab kompyuter modellari katta miqdordagi tenglamalardan iborat bo’lib, ularning xar biri iqtisodiyot rivojlanishining qandaydir tomonini ifodalaydi. Bunda ular monetar va fiskal siyosatda mumkin bo’lgan o’zgarishlar haqidagi va ularga ekzogen o’zgaruvchi sifatida kiritiladigan neft narxi darajasi haqidagi farazlarga asoslanadilar. Shu asosda inflyatsiya, ishsizlik va boshqa endogen o’zgaruvchilarning ehtimolli miqdorlarini oldindan aytadilar. Shuni esdan chiqarmaslik kerakki, bunday bashoratlarning foydaliligi modellarning sifati va ekzogen o’zgaruvchilar dinamikasi haqidagi farazlarning to’g’riligiga to’laligicha bog’liqdir.

3. Siyosat qonun-qoida tomonidanmi yoki mulohazakorlik bilan olib borilishi lozimmi?

Ikkinchi mavzu iqtisodchilar o’rtasida muhokama qilinganda iqtisodiy siyosat qonun qoida tomonidan yoki mulohazakorlik bilan boshqarilishi lozim. Siyosat qonun qoida tomonidan boshqarilsa siyosatchilar oldindan qay darajada siyosatni turli vaziyatlarga javob berishini va o`zlarini o`sha mulohaza orqali borishini ta’kidlaydi. Siyosat mulohazakorlik bilan olib borilsa siyosatchilar voqealarni hajmi ular zarur deb hisoblangan siyosatni tanlash imkoniyatiga ega bo`ladilar.

Qoidalarga va mulohazalarga bog`liq bahslar faol siyosatning passiv nisbatlari ustidan munozara qiladi. Siyosat qonun qoida bilan boshqarilganda aktiv yoki passiv misol uchun passiv siyosat qonun qoidasida barqaror o`sishni yiliga 3
foiz pul talabini ajratish orqali ko`rishimiz mumkin. Foal siyosat qoidasi bo`lishi uchun

Pulning o`sishi = 3%+(ishsizlik darajasi -6%)

Bu qoidaga ko`ra pul massasi 3% ga o’sadi, agar ishsizlik darajasi 6% bo’ladi, ammo har bir foiz ishsizlik darajasi bilan pul bazasi o`sishi 6% ko`proqdir. Bu qoida iqtisodiyotda pul massasini o`sishini kuchaytirish orqali, qachonki iqtisodiyotda turg`unlik bo`lganda barqaror holatga erishtirishga harakat qiladi.

Biz bu qismni nima uchun siyosiy qoidalarni ishonch bilan yaxshilanishi mumkinligini muhokama qilinishi bilan boshlaymiz. Keyin biz mumkin bo’lgan siyosiy qoidlarni bir nechtasini qarab chiqamiz.