Makroiqtisodiyot fani va uning xususiyatlari. Makroiqtisodiyot va iqtisodiy siyosat Makroiqtisodiyot fani

Makroiqtisodiy maqsadlar

Har qanday davlatning iqtisodiyoti uning rivojlanish maqsadini aniqlamasdan turib rivojlana olmaydi. iqtisodiy siyosatning asosiy funktsiyalaridan biridir. Iqtisodiy rivojlanishning har bir aniq davrida iqtisodiyot oldida turgan eng muhim vazifalar belgilanadi.

Iqtisodiy maqsad deganda qo'yilgan vazifalar yordamida aniqlanadigan iqtisodiy rivojlanishning asosiy yo'nalishi tushuniladi.

Jamiyat rivojlanishining barcha davrida iqtisodiy siyosatning eng muhim vazifalari sifatida juda ko'p sonli maqsadlar qo'yildi. Keling, ularga qisqacha tavsif beraylik.

1. Iqtisodiy o'sish. Amalga oshirish uchun yuqorida ko'rsatilgan iqtisodiy maqsad, birinchi navbatda, bir qator muammolarni hal qilishni talab qiladi. Iqtisodiy o'sishga barcha mavjud resurslardan samarali foydalanish va eng yuqori bandlikka erishishda erishish mumkin. Iqtisodiy o'sish joriy davrda milliy ishlab chiqarish hajmining oldingi davrda olingan mahsulot hajmidan oshganligini anglatadi.

8. Savdo balansi. Ushbu maqsad xalqaro mehnat taqsimotida ishtirok etadigan va xalqaro miqyosda birlashadigan har bir davlat boshqa davlatlar hisobidan "qarzdorlikda" yashamasligini anglatadi, ya'ni sotilgan tovarlar miqdori boshqa mamlakatlardan sotib olingan tovarlar miqdoriga mos tushishi kerak. ... Ushbu maqsadga erishish uchun hukumat milliy mahsulotlarni jahon bozorida raqobatbardosh qiladigan milliy ishlab chiqarishni rag'batlantirish tizimini yaratishi kerak.

Davlat milliy iqtisodiyotni rivojlantirishning umumiy yo'nalishini aniqlash uchun bir vaqtning o'zida u yoki bu maqsadni yoki birdaniga bir nechta maqsadlarni qo'yadi.

Maqsadlarni belgilashning muhim sharti ularning muvofiqligi hisoblanadi, chunki ko'rsatilgan maqsadlar bir-biriga zid kelishi mumkin. Masalan, bir vaqtning o'zida ikkita maqsadga erishish: iqtisodiy samaradorlik va to'liq bandlik - davlat ulardan biriga erisha olmaydi, yoki bittasi boshqasi hisobiga erishiladi. Iqtisodiy samaradorlik ishlab chiqarish omillari tomonidan ta'minlangan eng yaxshi resurslardan foydalanishni nazarda tutadi, shu bilan birga to'liq bandlikka erishish ishlashni istagan har bir kishining ish bilan ta'minlanishini nazarda tutadi, ammo ishlab chiqarishning barcha ishtirokchilari etarlicha yuqori (teng) malakaga ega bo'lmaydi.

Belgilangan maqsadlarni amalga oshirish asosida iqtisodiyot ko'rsatkichlarini baholash makroiqtisodiy ko'rsatkichlarni hisoblash yordamida amalga oshiriladi.

Asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar quyidagilar:

1. Yalpi ichki mahsulot (YaIM).

2. Yalpi milliy mahsulot (YaMM).
3. Sof milliy mahsulot (AES).
4. Milliy sut.
5. Shaxsiy daromad.
6. Foydalaniladigan daromad.
7. Foydalaniladigan daromad.

Yalpi ichki mahsulot - bu ma'lum bir vaqt ichida ushbu mamlakat hududida joylashgan ishlab chiqarish omillaridan foydalangan holda ishlab chiqaradigan ishlab chiqaruvchilar tomonidan yaratilgan tayyor mahsulotning qiymati. Yalpi ichki mahsulot yopiq iqtisodiyotdagi yalpi ichki mahsulotga tengdir.

Yalpi milliy mahsulot - bu ma'lum bir mamlakat fuqarolariga, shu jumladan boshqa mamlakatlarga tegishli bo'lgan ishlab chiqarish omillaridan foydalangan holda ma'lum vaqt ichida (odatda yiliga) iqtisodiyotda ishlab chiqarilgan moddiy tovarlar va xizmatlar.

Moddiy tovarlar va xizmatlar deganda yil davomida yakuniy iste'mol uchun sotib olinadigan va keyinchalik qayta ishlash uchun oraliq mahsulot sifatida foydalanilmaydigan tovarlar tushuniladi.

Yalpi milliy mahsulot bir necha shaklda hisoblanadi.

Dastlab, nominal yalpi ichki mahsulot (MMH) hisoblab chiqariladi - yil davomida millat tomonidan ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlar hajmi, joriy narxlarda hisoblab chiqiladi. Ushbu mahsulot inflyatsiyaning o'sishi tufayli mahsulotning ko'payishini o'z ichiga oladi. Shuning uchun haqiqiy rasmni aks ettirish uchun haqiqiy YaMMni hisoblash kerak.

Haqiqiy Yalpi ichki mahsulot (Yalpi milliy mahsulot) deganda yil davomida ishlab chiqarilgan va inflyatsiya narxlari o'sishini hisobga olgan holda hisoblab chiqarilgan tayyor mahsulotlar va xizmatlar yig'indisi tushuniladi.

Bundan tashqari, iqtisodiyotni tartibga solish uchun yana bir ko'rsatkich hisoblanadi, bu esa iqtisodiyotni tartibga solishning asosiy yo'nalishlarini - potentsial yalpi ichki mahsulotni ishlab chiqishga imkon beradi.

Potentsial yalpi ichki mahsulot (YaMM) - bu mahsulotni iqtisodiyotda eng oqilona taqsimlash amalga oshirilgan bo'lsa va maksimal darajada ish bilan ta'minlangan bo'lsa, yaratilishi mumkin bo'lgan tovarlar va xizmatlar yig'indisi. Bozor iqtisodiyotida bu mumkin emas, shuning uchun bu ko'rsatkich iqtisodiyot uchun maqbul bo'lgan nazariy qiymat sifatida hisoblanadi. Potentsial va real Yalpi ichki mahsulotning farqi YMM etishmovchiligidir. Davlat iqtisodiyotining vazifasi yalpi ichki mahsulot taqchilligini kamaytirishdir.

Hatto haqiqiy BHII ham jiddiy xatolarga ega, chunki u qayta-qayta sanashni o'z ichiga oladi, ya'ni u tomonidan yaratilgan mahsulot yakuniy, ammo ikkinchisi uchun oraliq yoki xom ashyo hisoblanadi. Ikki marta hisoblashdan ozod bo'lganimizda, biz aniq milliy mahsulotni olamiz (NNP).

Sof milliy mahsulot (YaMM) real yalpi milliy mahsulot (YaMM) va amortizatsiya to'lovlari (A) o'rtasidagi farqga tengdir.

Amortizatsiya ajratmalari (A) ishlab chiqarish jarayonida sarflangan asosiy kapitalni, ya'ni hisobot davri (yil) davomida eskirgan asbob-uskunalar, mashina va mexanizmlarni almashtirish uchun zarur bo'lgan mablag'larni tiklash uchun amalga oshiriladigan deb tushuniladi.

ChNP \u003d VNP-A.

Yalpi milliy mahsulot ikki asosiy shaklda hisoblanadi: jismoniy va moddiy, pul yoki qiymatda.

Yalpi ichki mahsulotning qiymat shakli iqtisodiyotning turli davrlardagi faoliyatini taqqoslash imkonini beradi.

Yalpi ichki mahsulotning tabiiy-moddiy shakli mahsulotni shaxsiy iste'mol, sanoat va davlat iste'moli uchun taqsimlashga imkon beradi. Barcha ishlab chiqarilgan mahsulotlar iste'molchilar uchun uchta asosiy ishtirokchi tomonidan ishlab chiqariladi: uy xo'jaliklari, firmalar va davlat. Agar jamiyat ko'proq shaxsiy iste'mol tovarlarini ishlab chiqargan bo'lsa, unda uy xo'jaliklari ishlab chiqarilgan mahsulotni to'liq iste'mol qilish uchun etarli daromad olishlari kerak. Agar jamiyat davlat tomonidan iste'mol qilinadigan ko'proq mahsulotni yaratgan bo'lsa, unda soliqlar yordamida daromadlar davlat foydasiga taqsimlanadi, shunda mahsulot ham to'liq iste'mol qilinadi va "qo'shimcha" pul uni sarflashning iloji yo'qligi sababli boshqa tashkilotlarning qo'lida to'planmaydi.

Yana bir muhim ko'rsatkich - bu milliy - bu millat mavjud bo'lgan davrda yaratilgan tovarlar miqdori.

Makroiqtisodiyotning markaziy toifalaridan biri bu narx darajasi (P). Makroiqtisodiyotda narx o'zgarishi darajasini tavsiflovchi ko'rsatkich mavjud. U joriy davrdagi iste'mol tovarlari narxlari summasining oldingi davr iste'mol tovarlari narxlari yig'indisiga nisbati sifatida hisoblanadi. Iste'mol narxlari indeksi:

P0 - o'tgan davr uchun iste'mol tovarlari narxlari yig'indisi;
? P1 - joriy davr uchun iste'mol tovarlari narxlari yig'indisi.

Butun CNP shaxsiy va sanoat iste'mol tovarlari va xizmatlaridan iborat. Shaxsiy iste'mol uchun ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlar iste'mol tovarlari deb nomlanadi va ular uchun belgilangan narxlar iste'mol narxlari deb ataladi.

Ta'kidlash kerakki, iste'mol tovarlari assortimenti normal iste'mol qilish uchun zarur bo'lgan bir qator mahsulotlarni o'z ichiga oladi. Ularning minimal to'plami "iste'mol savati" (? P) deb nomlanadi. Iste'mol savatchasini hisoblash davlat tomonidan boshqariladigan yoki amalga oshiriladigan eng kam pensiya, nafaqa va boshqa ijtimoiy nafaqalarni aniqlashga xizmat qiladi.

Inflyatsiya darajasi iste'mol savatchasini hisoblash yo'li bilan aniqlanadi.

Sof milliy mahsulotga korxonalar foydasi va ish haqi fondi kiradi.

Ish haqi bo'yicha soliqni to'lashdan keyin aholi nominal ish haqi - naqd pul shaklida shaxsiy daromad oladi.

Shaxsiy daromad - bu odam sarf qilishi mumkin bo'lgan pul miqdori emas, chunki jamiyatda har bir daromad oluvchiga to'lashi kerak bo'lgan soliqlar va majburiy to'lovlar mavjud.

Agar biz barcha soliqlarni va majburiy to'lovlarni olib tashlasak, to'g'ridan-to'g'ri pul o'tkazmalarini qo'shsak, shu tarzda biz mavjud daromadga ega bo'lamiz, ya'ni odam o'z xohishiga ko'ra sarf qilishi mumkin bo'lgan pul miqdorini olamiz.

Pensiya va stipendiyalar ko'rinishidagi to'g'ridan-to'g'ri pul o'tkazmalariga qo'shimcha ravishda, ushbu imtiyozlardan foydalanishni osonlashtirish uchun bir qator mahsulotlar, transport, tibbiyot va ta'lim uchun ijtimoiy past narxlarni ushlab turish shaklida bilvosita pul to'lovlari ham mavjud.

To'g'ridan-to'g'ri va bilvosita o'tkazmalar deganda, aholining turli toifalari uchun normal turmush darajasini saqlab qolish uchun mehnat xarajatlari hisobga olinmasdan amalga oshiriladigan davlat xarajatlari tushuniladi.

Bir qator omillar mavjud daromadlarga ham ta'sir qiladi:

O'z-o'ziga xizmat ko'rsatish;

o'zini o'zi ta'minlash;
;
ekologiya;
dam olish.

Masalan, o'z-o'ziga xizmat qilish va o'zini o'zi ta'minlash (o'z-o'zini yuvish) yoki oziq-ovqat (mamlakatda etishtirilgan sabzavot va mevalar) uchun xizmatlar yaratishga asoslangan daromadlarning ko'payishiga olib keladi.

Atrof-muhitning ekologik ko'rsatkichlarining yomonlashishi, aksincha, sog'liqni saqlash bilan bog'liq xarajatlarning ko'payishiga olib keladi.