Makroiqtisodiyot fani va uning xususiyatlari. Makroiqtisodiyot va iqtisodiy siyosat Makroiqtisodiyot fani

Makroiqtisodiy ob'ekt

Yarim asrdan ko'proq vaqt davomida ijtimoiy jihatdan tartibga solingan bozor iqtisodiyoti zamonaviy fan ikki bosqichda yaratilgan. Birinchidan, mahalliy bozor ichidagi bozor subyektining xatti-harakatlarini tushuntirish uchun nazariya shakllantirildi. Bu xususiy biznesning ko'lamini belgilab berdi. Mikroiqtisodiyotning paydo bo'lishi va uni o'rganadigan mikroiqtisodiy nazariya iqtisodiy fanning rivojlanishida sifatli sakrashni ko'rsatdi, chunki bu mikroiqtisodiyot individual ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilarning xatti-harakatlarini xaridor va sotuvchining harakatlarining oqilona bozor mantig'iga - maksimal sof foyda olishga intilishni kamaytirdi.

Makroiqtisodiy nazariya iqtisodiy fanning eng murakkab va shu bilan birga muhim qismidir. Iqtisodiy nazariya doirasida makroiqtisodiyot birlashtirilgan iqtisodiy ko'rsatkichlar to'plamini taqdim etadi. Makroiqtisodiyot inflyatsiya, mehnat unumdorligining o'sish sur'atlari, chegirma stavkalari, ishsizlik, iqtisodiy o'sish kabi iqtisodiy hodisalarni o'rganadigan iqtisodiy sohadir. Makroiqtisodiyotni tahlil qilishda uchta usul muhimdir: "matematik", "balans" va "statistik". Makroiqtisodiyotning asosiy parametrlari miqdoriy ravishda o'lchanadi. Shuning uchun makroiqtisodiy modellar matematik tenglamalar shaklini oladi. Makroiqtisodiy modellar tabiatda muvozanatlashgan bo'lib, bu barcha bozorlar mahsulot sotish, daromad va xarajatlar, yalpi talab va yalpi taklifning tengligini ta'minlaydi. Haqiqatdan ham bunday makroiqtisodiy muvozanatni saqlab bo'lmaydi, ammo bu makroiqtisodiyotni mikroiqtisodiyotdan ajratib turadigan muvozanat holatiga intilishdir.

Darhaqiqat, mikromarketdagi vaqtinchalik nomutanosiblik xaridor va sotuvchiga ustunlik beradi. Ammo makroiqtisodiyotda bunday nomutanosiblik jamiyat uchun faqat zarar keltiradi. Shunday qilib, faqat muvozanat makroiqtisodiyotning samaradorligini ta'minlaydi. Makroiqtisodiy tahlilning o'ziga xosligi faqat makroiqtisodiy darajada mavjud bo'lgan va faqat makroiqtisodiy vositalar yordamida hal qilinishi mumkin bo'lgan jarayonlar va muammolar bilan belgilanadi. Biz ettita makroiqtisodiy ko'rsatkichlarning o'zaro bog'liqligi - bandlik, yalpi talab, yalpi taklif, milliy daromad, inflyatsiya, iqtisodiy o'sish va biznes aylanishi haqida bormoqda. Makroiqtisodiy yondashuv doirasida iqtisodiyot "yagona yalpi xarajat" ni amalga oshiradigan "bitta yalpi daromad" sarflaydigan va "bitta jami sotuvchi" (ishlab chiqaruvchi) bilan o'zaro ta'sir ko'rsatadigan yagona, o'ta umumlashtirilgan bozor sifatida namoyon bo'ladi. Ushbu agregat sotuvchisi shaxsiy va ishlab chiqarish iste'moli uchun teng darajada mos keladigan bitta jamlama mahsulotni ishlab chiqaradi.

Makroiqtisodiyotda bozor iqtisodiyotining yana ikkita sub'ekti yana ikkita yangi "davlat" va "chet el" sub'ektlarini birlashtiradi. Sub'ektlar sonining ikki baravar ko'payishi va bundan kelib chiqadigan o'ziga xos muammolar makroiqtisodiy tahlilni murakkablashtiradi, u ikki bosqichda amalga oshiriladi: birinchidan, har bir bozorning alohida-alohida (tovarlar, ishchi kuchi, pul va qimmatbaho qog'ozlar bozori) ishlash mexanizmining o'ziga xos xususiyatlari aniqlanadi, so'ngra bu bozorlarning barchasi yagona makro bozor doirasida muvozanatlashtiriladi.

Bozor modellari "statistik" va "dinamik" deb tasniflanadi. Statistik model - bu iqtisodiy jarayonni dastlabki va yakuniy holatida ushlab turuvchi “muzlatish doirasi”. Boshidan oxirgi holatga juda o'tish statistik modellarda aks etmaydi. Makroiqtisodiy nazariyaning asosiy tushunchasi "iqtisodiy muvozanat" kategoriyasidir. Makroiqtisodiy muvozanat, barcha bozorlarda talab va taklif teng bo'lganda milliy iqtisodiyotning holatini anglatadi. Iqtisodiy muvozanat makroiqtisodiy nazariya uchun muhimdir, chunki u iqtisodiyotning maqbul holatini ifoda etadi va shu sababli mamlakat iqtisodiyotidagi real vaziyatni ob'ektiv baholash mezonini shakllantiradi. Iqtisodiy muvozanat sari harakat qilish - bu muvozanat narxlari, to'liq bandlik, inflyatsiyani engish va barqaror iqtisodiy o'sishga intilish. Shu bilan birga, tan olish kerakki, makroiqtisodiy muvozanat faqat ideal qurilishdir, aslida esa bunga erishish mumkin emas. Makroiqtisodiy muvozanatning dastlabki va majburiy shartlari sifatida quyidagi shartlar qabul qilinadi:

1. tovarlarning yalpi ishlab chiqarish hajmi va tovarlarning umumiy sotilishi va sotib olinishi tengligi (ishlab chiqarilgan barcha narsalar realizatsiya qilinadi);

2. xech bir xo’jalik yurituvchi sub’ekt bozor operatsiyalari hajmini o’zgartirishdan manfaatdor emas;
3. ishlab chiqarishda uzilishlar va tovarlarni sotishda kechikishlar chiqarib tashlanadi.

Makroiqtisodiyotning asosiy masalalari Makroiqtisodiyot - bu iqtisodiyotni, shuningdek uning eng muhim tarmoqlari va bozorlarini o'rganadigan fan. "Makro" (katta) atamasi ushbu fanning mavzusi keng miqyosli iqtisodiy muammolar ekanligini anglatadi. Makroiqtisodiyot iqtisodiy nazariyaning eng yosh va istiqbolli sohalaridan biridir. Mustaqil ilmiy fan sifatida makroiqtisodiyot 30-yillarda shakllana boshladi. Uning kelib chiqishi taniqli ingliz iqtisodchisi Jon Maynard Keyns (1883-1946) nomi bilan bog'liq. Uning makroiqtisodiy jarayonlarni o'rganishga bo'lgan asosiy yondashishlari "Mehnatning umumiy nazariyasi, foizlar va pullar" (1936) asarida keltirilgan. Ushbu ishda Keyns asosiy makroiqtisodiy toifalarni o'rganib chiqdi: milliy ishlab chiqarish hajmi, narxlar va bandlik darajasi, iste'mol, jamg'arma, investitsiyalar va boshqalar. Ammo makroiqtisodiy tahlilning o'zi ancha oldinroq paydo bo'lgan. Makroiqtisodiy qonunlarni tavsiflashga birinchi urinish Frantsiya fiziokratlar maktabining vakili Fransua Quesnay tomonidan amalga oshirildi (1694-1774). U iqtisodiy nazariyada birinchi bo'lib "ishlab chiqarish" tushunchasini ishlab chiqarish va sotish jarayonining doimiy takrorlanishi sifatida kiritdi. Ko'paytirish jarayonining tavsifi "Iqtisodiy jadval" (1758) va unga berilgan sharhlarda (1766) mavjud. Quesnayning "Iqtisodiy jadvali" - bu iqtisodiyotdagi eng katta hajmlarni aniqlaydigan birinchi makroiqtisodiy model. Makroiqtisodiy tahlilni rivojlantirishda K.ning oddiy va kengaytirilgan ko'payish sxemalari muhim rol o'ynadi.

Marks (1818-1883), Leon Valsning (1834-1910) umumiy muvozanat nazariyasi. 1930 yillarda ko'plab olimlar Keynsdan mustaqil ravishda makroiqtisodiy tahlil o'tkazishga harakat qilishdi. Xususan, taniqli norvegiyalik olim, iqtisodiyot bo'yicha Nobel mukofoti sovrindori Ragnar Frisch (1895-1973) "makroiqtisodiyot" tushunchasining asosidir. Aynan shu fan bo'yicha tadqiqot dasturini tuzgan. Frisch "Iqtisodiy dinamikada momentumning tarqalishi va muammolari" (1933) maqolasida mikro va makroiqtisodiy tahlilni ajratib turadi. U shuningdek tebranishlarni makroiqtisodiy tahlil qilish usulini taklif qiladi va undan foydalanadi, bu sizga nazariy modelni yaratishga va uning natijalarining haqiqiy faktlarga mosligini o'rganishga imkon beradi.

Shuningdek, 1939 yilda Millatlar Ligasi uchun keng ko'lamli tadqiqotlar olib borishdan oldin gollandiyalik olim va iqtisodiyot bo'yicha Nobel mukofoti laureati Yan Tinbergen (1903-1994) haqida ham aytib o'tilgan. Makroiqtisodiyotning ko'plab jihatlari J.C.Galbrayt, E. Domar, S. Kuznets, V. Leontiev, G. Myrdal, P. Samuelson, I. Fisher, M. Fridman, E. Xansen, R kabi olimlar tomonidan ishlab chiqilgan. Harrod va boshqalar makroiqtisodiy tadqiqotlarning xalqaro miqyosda tan olingan natijalarini, shuningdek, mahalliy olimlar, birinchi navbatda D. Kondratyev va V.S. Nemchinov. Makroiqtisodiyot quyidagi asosiy muammolarga qaratilgan: iqtisodiy o'sishni ta'minlash; umumiy iqtisodiy muvozanat va unga erishish shartlari; makroiqtisodiy beqarorlik, o'lchov va tartibga solish; iqtisodiy faoliyat natijalarini aniqlash; davlat byudjetining holati va mamlakatning to'lov balansi; iqtisodiy rivojlanishning tsiklik xarakteri; tashqi iqtisodiy aloqalarni optimallashtirish; aholini ijtimoiy himoya qilish va boshqalar.

Makroiqtisodiyot mavzusini tushunish uchun ekspozitsiyalangan makroiqtisodiy tahlil yoki milliy buxgalteriya, va ex ante tahlil - makroiqtisodiyotni so'zning to'g'ri ma'nosida ajratish kerak. Milliy buxgalteriya hisobi (ex post) iqtisodiyotning o'tgan davrdagi makroiqtisodiy holatini aniqlaydi. Ushbu ma'lumotlar ilgari belgilangan maqsadlarning amalga oshirilishini, iqtisodiy siyosatni ishlab chiqish, turli mamlakatlarning iqtisodiy imkoniyatlarini qiyosiy tahlil qilish uchun zarurdir. Oldingi ma'lumotlar mavjud makroiqtisodiy tushunchalarni o'zgartirish va yangilarini ishlab chiqish uchun ishlatiladi. Tahlil (ex ante) - bu ma'lum nazariy tushunchalar asosida iqtisodiy hodisalar va jarayonlarni bashoratli modellashtirish. Ushbu tahlilning maqsadi makroiqtisodiy parametrlarning shakllanish shakllarini aniqlashdir. Makroiqtisodiyot real iqtisodiy parametrlarni tahlil qilish asosida davlatning iqtisodiy siyosatini ishlab chiqish uchun muayyan tavsiyalar beradi.
Yuqoriga

Makroiqtisodiy maqsadlar:

Aholi daromadlarini qo'llab-quvvatlash;

Inflyatsiyaning oldini olish;

Makroiqtisodiy vositalar:

Milliy mahsulot,

Bandlik (ishsizlik),

Inflyatsiya,

Iqtisodiy o'sish,

Iqtisodiy tsikl,