Makroiqtisodiy tahlil va prognozlash


§10.2.3. Dinamik tarmoqlararo balans modellari asosida prognozlash



Download 5,35 Mb.
bet98/134
Sana31.08.2021
Hajmi5,35 Mb.
#161035
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   134
Bog'liq
Макроиқтисодий таҳлил ва прог ш Дарслик

§10.2.3. Dinamik tarmoqlararo balans modellari asosida prognozlash
Tarmoqlararo balans modellari iqtisodiyotni va uning tarmoqlarini prognozlash aloqalarini ta’minlash, ularni miqdoriy bog‘liqligini ta’minlash, iqtisodiy tahlil qilish va shular asosida prognozlashtirish hamda rejalashtirish uchun asosiy vositalardan bo‘lib hisoblanadi.

Tarmoqlararo balans ishlab chiqarishni va barcha tarmoqlar hamda mahsulotlarning aniq belgilangan turlarini prognozlashda, rejalashtirishda investitsiyalarni, asosiy fondlar va ishlab chiqarish quvvatlarini kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni tahlil qilish mehnat miqdorini rejalashtirishda, ishlab chiqarishni hududlar bo‘yicha tashkil qilishda keng qo‘llanilmoqda.

Tarmoqlararo balanslar modelining amalda keng qo‘llanilishi makroiqtisodiy tahlil yanada ilmiy asosli o‘tkazilishi, prognozlarni ilmiyligini va real rejalashtirishni ta’minlaydi.

Tarmoqlararo balans kengaytirilgan takroriy ishlab chiqarishning o‘zaro aloqalar tizimi va proporsiyalarini o‘rganishda, tahlil qilishda, prognozlashda eng ixcham, amalda keng qo‘llash mumkin bo‘lgan vositalardan, mexanizmlardan biri hisoblanadi. Ushbu balans yordamida makroiqtisodiy ko‘rsatkichlardan hisoblangan yalpi ichki mahsulot pirovard ya’ni yakuniy mahsulot va milliy daromad tuzilishini, mahsulotlarni takror ishlab chiqarish fondlari o‘rtasida taqsimlanish strukturasini va ijtimoiy ishlab chiqarish xarajatlarini tuzilishini har tomonlama tahlil qilish va tegishli xulosalar asosda samarali boshqaruv echimini qabul qilish mumkin.

Tarmoqlararo balansning oddiy ko‘rinishi statistik model asosida ifodalanib, ma’lum davrdagi resurslar va ehtiyojlarning miqdoriy jihatdan o‘zaro moslashishini ta’minlaydi, ishlab chiqarish resurslarining cheklanganlik shartlari, ishlab chiqarish bilan mahsulotlardan foydalanishning balans munosabatlari, zarur texnik texnologik shartlar va boshqalarni bajarilgan holda prognozlash va uning asosida rejaning mumkin bo‘lgan variantlarini topishga imkon yaratadi.

Tarmoqlararo balansning statik modeli bir yillik davr uchun tuziladi, bir yillik holatdan tashqaridagi o‘zgarishlar inobatga olinmaydi. Amalda esa ishlab chiqarish doim rivojlanib, kengayib boradi. Ushbu holat statik tarmoqlararo balansda o‘z aksini topmaydi. Bu kamchilikni yo‘qotishning ob’ektiv yo‘li doimiy harakatdagi o‘zgarishlarni inobatga oluvchi, kengaytirilgan takroriy ishlab chiqarishni ifodalovchi dinamik tarmoqlararo balans tuzishdir.

Ijtimoiy, iqtisodiy tizimli ishlab chiqarish jarayonini rivojlanishi dinamikasini inobatga olish bu – mahsulot ishlab chiqarish xajmini ma’lum davrdagi o‘zgarishi, mavjud va qo‘shimcha kiritilgan ishlab chiqarish fondlari va quvvatlari bilan, shuningdek mavjud va kelajakda kutilayotgan meg‘nat resurslari uzviy bog‘langan qamrab oluvchi dinamik tarmoqlararo balans tuzishdir.

Prognozlash bu kelajakni, harakatdagi hatosini baholash, shuning uchun makroiqtisodiy jarayonlarni, tarmoqlarni o‘zaro aloqadagi holatlarini prognozlashda ko‘proq dinamik tarmoqlararo balans modellardan foydalanish maqsadiga muvofiq hisoblanadi.

Statik tarmoqlararo balans qatorlarida har bir moddiy ishlab chiqarish tarmog‘i bir yillik mahsulotining taqsimlanishi to‘g‘risidagi ma’lumotlar keltirilgan.

N-jadval bo‘yicha birinchi qator quyidagi tenglama orqali ifodalanishi mumkin, ya’ni:




(10.2.6)

S
(10.2.7)


Huningdek boshqa tarmoqlar bo‘yicha quyidagi umumiy tenglamani asos qilib olish mumkin.

, (i=1,2,3…,n)

Tarmoqlararo balans parametrlari o‘rtasidagi bevosita aloqalarni iqtisodiy baholash uchun turli ko‘rinishdagi koeffitsientlardan foydalanish mumkin. Hisobot davridagi tarmoqlararo balans ma’lumotlaridan foydalanib bevosita moddiy xarajatlar koeffitsientlarini (aij) tarmoqlararo material oqimlari miqdorini iste’mol qiluvchi tarmoqlar yalpi ichki mahsuloti nisbati orqali hisoblash mumkin, ya’ni




(10.2.8)

Bevosita xarajatlar koeffitsientlari kvadrat matritsani tashkil etadi




(10.2.9)

A
(10.2.10)


gar aij ning qiymati aniq bo‘lsa tarmoqlararo xarajatlar oqimi quyidagicha topiladi.

Xij=aijXj

YUqoridagi formuladan qator bo‘yicha tarmoqning yalpi ichki mahsulotini quyidagicha hisoblash mumkin:


(10.2.10)

Statik tarmoqlararo balans modellarining vektor ko‘rinishini quyidagicha ifodalash mumkin.

X=AX+U (10.2.11)

bunda: X – yalpi ichki mahsulot vektori;

U – pirovard mahsulot vektori;

A – to‘liq material xarajatlari koeffitsientlari matritsasi




To‘liq materiallar xarajatlari koeffitsienti (A) bevosita va bilvosita materiallar xarajatlar koeffitsientlarining yig‘indisidan tashkil topadi.

Statik tarmoqlararo balans tizimi va modelni asosan makroiqtisodiy tahlil uchun keng foydalaniladi. Makroiqtisodiy jarayonlarni prognozlash uchun dinamik tarmoqlararo balansdan foydalanish maqsadga muvofiqdir.

Dinamik ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilish qo‘shimcha tabiiy resurslar, fondlar va qo‘shimcha mehnat resurslar asosida shakllantiriladi. Dinamik tarmoqlararo balans quyidagi ko‘rinishga ega.


Tarmoqlar

Joriy xarajatlar harakati potoki

Tarmoqlararo fondlar harakati (o‘sishi)

YAkuniy mahsulot

YAlpi mahsulot

1 2 3 ... n

1 2 3 ... n

1

2

3



..

n









Dinamik balansda xarajatlar va mahsulotlar taqsimoti tenglamasi quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi.




(10.2.15)

Iqtisodiy o‘sishga faqat kengaytirilgan takroriy ishlab chiqarishda, ya’ni dinamik ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilgandagina erishish mumkin. Ma’lum bir vaqt (t) ichidagi o‘zgarishni tasavvur qilsang, o‘sish quyidagi farqdan kelib chiqadi:




(10.2.12)

Iqtisodiy o‘sishning fondlarni o‘sishga proporsionalligi quyidagicha aniqlanadi.



, ya’ni

Prognoz natijalarning sifatini oshirish uchun prognoz ob’ektning xususiyatlarini chuqur o‘rganib, uning har bir elementini vaqt birligida o‘zgarishini chuqur o‘rganish, tadqiqot qilish zarur. Iqtisodiyotning makrodarajasi o‘ta murakkab tizim hisoblanadi. CHunki barcha tarmoqlar bir biri bilan bevosita ajralmas holda bog‘liqdir. Alohidabir tarmoqning rivojlanishini prognoz qilmoqchi bo‘lsak, uning boshqa tarmoqlar bilan bog‘liqlik darajasini inobatga olmaslik prognoz natijalarini talablarga o‘liq javob bermaydi.

Prognoz asosida makrodarajada shakllantirilgan rejani amalda bajarilishini ta’minlash, tarmoqlar o‘rtasida disproporsiya bo‘lmasligi, tarmoqlararo materiallar xarajatlari qanday bo‘lishi kerakligi, yakuniy, yalpi va materiallar xarajatlari o‘rtasidagi miqdoriy bog‘liqlikni aniqlash faqat tarmoqlararo balans modellari asosida amalga oshirilishi mumkin.


Download 5,35 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   134




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish