|
Diskont (ing. Discount – ―kamaytirilgan narh‖ so`zidan olingan) – bank amaliyotidagi hisob stavkasidir.
Diskont siyosati – Markaziy Banknig hisob stavkasini o`zgartirish yo`li bilan milliy valyuta kursiga va to`lov balansining holatiga ta`sir etish siyosatidir.
Foiz o`zining iqtisodiy ma`nosi bo`yicha ssuda kapitalidan foydalanganligi uchun to`lanadigan qo`shimcha qiymatdir. Foiz stavkalari odatda foyda normasi orqali aniqlanadi, lekin amaliotda doiz stavkasi darajasi ssuda kapitallariga bo`ladigan talab va taklifdan kelib chiqadi.
Markaziy Bankning qayta moliyalash siyosatining quyidagi ko`rinishlari mavjud:
a) Hisob stavkasi Markaziy Bank tomonidan tijorat banklariga ularning ixtiyoridagi tratta (o`tkazma veksel) larning qayta hisobga olish yo`li bilan beriladigan kreditlarning foiz stavkasidir.
b) Tijorat banklari Markaziy Bankdan o`zlarining portfelidan qimmatli qog`ozlarni garovga qo`yish orqali kredit olishi - bu lombard krediti hisoblanadi. Lombard stavkasi har doim hisob stavkasidan ikki-uch punkt yuqori yuradi.
Kapitallarning davlatlararo erkin tarzdagi harakatlarida mavjud bo`lgan Markaziy Bankning hisob stavkasining o`sishi bu mamlakatga horijiy mamlakatlardan vaqtinchalik bo`sh valyuta mablag`larining oqib kelishiga sabab bo`ladi. Bu esa to`lov balansining aktivlashuviga va milliy valyuta kursining ko`tarilishiga olib keladi.
Qayta moliyalashtirish siyosatidan ko`zlangan asosiy maqsad – tijorat banklari Markaziy Bank tomonidan beriladigan kreditlarning berilish shartlrini o`zgartirish yo`li bilan pul bozori va kapital bozorining holatiga ta`sir qilishdir.
Shunisi diqqatga sazovorki, qayta moliyalashtirish qimmatli qog`ozlarni garovga olmasdan ham amalga oshirilish mumkin.
Qayta moliyalashtirih siyosatining an`anaviy vositalaridan keng ko`lamda foydalanish yuzga kelgunga qadar, ma`muriy mazmundagi ayrim pul-kredit siyosatining vositalaridan foydalanishga zaruriyat seziladi. Kreditlash limitlarini joriy qilish yo`li bilan pul massasi va foiz stavkalarining keskin o`sishiga barham berish mumkin.
Markaziy bankning qayta moliyalash siyosati orqali tijorat banklari kreditlari va depozitlarining foiz stavkalariga ta`sir etish imkonini cheklab qo`yadi hamda investitsiyalarni moliyalashtirishga salbiy ta`sir ko`rsatadi.
3. Matrkaziy Bankning ssudalari banklarning kutilmaganda yuzaga keluvchi zarur ehtiyojlarini qondirish maqsadida beriladigan vaqtinchalik resurs sifatida qarash lozim. Undan kredit hisob-kitob operatsiyalrining doimiy manbai sifatida foydalanish bu instrumentning mohiyatoga ziddir. Shu sababli, rivojlangan horijiy mamlakatlarda, xususan, AQSH, Germaniya, Yaponiya, Avstriya va shu kabi bir qator rivojlangan davlatlarda Markaziy Bankning diskont siyosatini amalga oshirishda miqdoriy cheklashlar amalga oshirilgan. Bunday cheklashlar veksellarni qayta hisobga olish asosida beriladigan kreditlarning umumiy summasini limitlashtirish shaklida mavjud bo`ladi. Markaziy Bank qayta hisobga olinadigan veksellar kontingentini qisqartirish yo`li bilan tijorat banklarini yanada qimmatliroq bo`lgan garovli kredit olishga majbur qiladi. Chunki, garovli kreditlarning stavkasi odatda, hisob stavkasidan yuqori bo`ladi.
Germaniya amaliyotida maxsus lombard kreditlari ham vaqti-vaqti bilan ham qo`llanib turiladi. Bunday kreditlarning o`ziga xos xususiyati shundaki, unga to`lanadigan foiz stavkasi har kuni o`zgarib turishi va hohlagan vaqtda to`xtatib qo`yilishi mumkin.
Hisob stavkasi va Lombard stavkalarining o`zgarishi qayta moliyalashtirish siyosatining moslashuvchanligini oshiradi. Ayniqsa, hisob stavkasining o`zgarishi pul bozorining va kapitallar bozorining holatiga sezilarli darajada ta`sir ko`rsatadi. Ta`sir mexanizmi quyidagicha bo`ladi: hisob stavkasining o`sishi pul bozorida kreditlar va depozitlar stavkalarining o`sishiga olib keladi. Bu esa o`z navbatida qimmatli qog`ozlarga bo`lgan talabni kamaytiradi. Kreditlarga to`lanadigan foiz stavkalarining o`sishi natijasida qimmatli qog`ozlar taklifi ko`payadi va shuning asosida, ularning kursi tushadi.
Xulosa
Xulosa qilib aytganda, respublikamizda monetar siyosat instrumentlari pul massasining multiplikativ kengayishini ta`minlashga qaratilgan bo`lib, benklarning resurs salohiyatini oshirish, aholi va xo`jalik yurituvchi subyektlarning to`lovga qobil talabini oshirishda muhim rol o`ynamoqda.
Bugungi kundagi majburiy zahira normalari muomaladagi pul massasini va tijorat banklarining likvidlik darajasi boshqarish uchun, shuningdek, hozirgi vaqtda mamlakatda hukm surayotgan iqtisodiy holat uchun me’yoriy darajada deb hisoblaymiz. Chunki, amaldagi rezerv normalarni yanada pasaytirish oqibatida
muomaldagi pul massasisining oshishi, tijorat banklarida ortiqcha likvidlikning paydo bo’lishi va buning oqibatida, milliy valyutaning qadrsizlanishi kabi salbiy oqibatlar yuzaga kelishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
