Махсус таълим вазирлиги

10 - боб. Объектларни қуришда ишларнинг сифатини назорат қилиш


10.1. Қурилиш маҳсулотининг сифати ва унга таъсир қилувчи омиллар

Бозор иқтисодиёти даврида маҳсулотнинг сифатли бўлиши жуда ҳам муҳимдир. Чунки жамиятнинг ривожланиб бориши ва харидорнинг харид қилиш имкониятларии ошган сари унинг сифатга бўлган талаб янада ўсади. Бу даврга келиб маҳсулот нарҳининг шаклланишида ва унинг тезда сотилиб кетишида сифат ҳал қилувчи омилга айланади. Шунинг учун яратилаётган маҳсулот сифатига эътибор бериш ва унинг таъминлаш ҳар бир корхона (ташкилот, муассаса)нинг келгусида равнақ топишига асос бўлади.

Хўш, гап маҳсулот сифати тўғрисида кетар экан, қурилишда сифат тушунчаси қандай белгиланади? Қурилиш маҳсулотига қачон сифатли-ю, қачон сифатсиз деб баҳо берилади?
Яратилаётган қурилиш маҳсулотига жуда кўплаб талаблар (иқтисодий, конструктив, функционал, эстетик ва бошқа талаблар) қўйилади. Бу талаблар мавжуд меъёрий ҳужжатлар ва адабиётларда аниқ қилиб чегаралаб қўйилган. Мана шу меъёрий чегаралар доирасида бажарилган қурилиш ишлари ва қурилиш маҳсулотлари сифатли деб, акс ҳолларда сифатсиз деб ҳисобланади.
Қурилиш маҳсулотининг сифатига таъсир қилувчи бир қатор омиллар мавжуд бўлиб, улардан асосийлари қуйидагилардан иборат:
1. Лойиҳа-смета ҳужжатларининг сифати;
2. Қурилиш ишларида ишлатиладиган хом ашёнинг (материаллар, конструкциялар яримтайёр маҳсулотлар) сифати;
3. Ишчи-хизматчиларнинг малакаси;
4. Ишлаб чиқаришда янги техника ва технологиядан фойдаланиш даражаси;
5. Меҳнат жамоасидаги ижтимоий - руҳий ҳолат.
Қурилишнинг сифатли бўлиши аввало лойиҳанинг тўғри бўлишига, унинг сифатли бўлишига боғлиқ. Сифатсиз лойиҳа асосида бирор-бир сифатли қурилиш маҳсулотини яратишнинг иложи йўқ. Лекин бу сифатли лойиҳа қурилиш маҳсулотларининг сифатли бўлишини тўла кафолатлайди дегани эмас. Қурилиш ишлаб чиқаришида юқори сифатли лойиҳа асосида қурилган, аммо бошқа омиллар таъсирида охир-оқибат сифатсиз деб топилган объектлар ҳам учраб туради. Бошқача қилиб айтганда яхши лойиҳа - сифатнинг пойдевори, деб аташ мумкин. Қурилган бино ёки саноат иншоотларининг сифатига қурилишда ишлатилган қурилиш материаллари, конструкциялари ва яримтайёр маҳсулотларнинг сифати бевосита таъсир қилади. Масалан, ғишт деворли турар жой биноси қурилишига сифатсиз (ўлчамлари ҳар хил, мустаҳкамлиги паст ва ҳоказо) ғишт ишлатилди дейлик. Ўз ишининг устаси бўлган юқори малакали ғишт терувчи ҳам ўлчамлари ҳар хил бўлган нотекис ғиштлардан тўғри текис сиртли чоклари тўғри бўлган сифатли деворни тиклаши қийин. Ёки мустаҳкамлиги лойиҳадагидан паст бўлган ғиштлардан тикланган юк кўтарувчи девор сифатсиз бўлиб, бино фойдаланишга топширилгунча ёки қисқа муддат ичида унинг ёрилиб кетиш (қулаши) эҳтимоли ҳам йўқ эмас.
Лойиҳа аъло даражада бажарилган, хом ашёлар сифати ҳам талаблар даражасида, лекин қурилишдаги ишчи-хизматчиларнинг малакаси паст деб ҳисоблайлик. Бунда ишчи-хизматчилар қанчалик уринмасинлар сифатли маҳсулот яратиш уларнинг қўлидан келмайди. Янги техника ва технологиядан фойдаланиш даражаси ҳам сифатга таъсир қилувчи асосий омиллардан бири ҳисобланади. Бугунги кунда Тошкент шаҳрида ва вилоят марказларида чет эл фирмалари иштирокида юқори техника ва технология ёрдамида қад кўтараётган бино ва иншоотларнинг сифатига эътиборимизни жалб қилишнинг ўзи юқоридаги фикримизнинг далилидир.
Меҳнат жамоасидаги ижтимоий - руҳий ҳолат нафақат маҳсулот сифатига балки қурилишда ишлаб чиқариш режаларининг муваффақиятли бажарилишига ҳам тўғридан-тўғри таъсир қилиши билан ажралиб туради. Шунинг учун хоҳ кичик, хоҳ йирик қурилиш ташкилотининг меҳнат жамоаси бўлмасин, унинг ишчи - хизматчиларини доимо моддий ва маънавий томондан яхши таъминлаш тадбирларини кўриш керак. Шундагина қурилишда юқори меҳнат унумдорлиги ва иш (маҳсулот) сифатига эришиш мумкин. Юқорида қайд этилган омилларни бир-биридан ажратиб бўлмайди. Уларнинг ҳаммаси биргаликда маҳсулот сифатини белгилаб бериш билан бирга улардан биронтасини эътибордан четда қолдириш сифатсиз маҳсулот яратилишига имкон яратиш демакдир.