Махсус таълим вазирлиги

z
i
chuqurlikdan o’tadi, u satxni 
kuyi siqilish chegarasi (KSCH) deb yuritiladi
0,2 R
ti
= R
zi
(6.1) 
Agarda KSCH elastiklik moduli Ye < 5,0 M’a kichik gruntdan o’tsa yoki 
o’sha bush grunt to’shama qatlam bo’lsa, unday xolda quyi siqilish chegarasini 
quyidagi nisbatda olinishi zarur. 
0,1 R
tk
= R
zk
(6.2) 
Quyi siqilish chegarasini - grafik usul bilan xam xisoblash mumkin. Tabiiy 
bosimni elementar qatlamlar uchun to’ilgan qiymatlarini 0,2 (yoki ikkinchi xol 
uchun 0,1) ko’’aytirib o’sha satxiga, o’ng tomondagi e’yurani ustiga masshtab 
bilan qo’yib boriladi, aniqlangan nuqtalarni birlashtirilsa, ‘unktir chiziq 13.6-rasm, 
u R
z
e’yurasini kesib o’tadi, chiziqlar kesishgan nuqta KSCHni beradi. 

---

‘oydevorni ostki yuzasidan, KSCH gacha bo’lgan gruntni kalinligini aktiv 
siqiluvchi qatlam deb qabul qilinadi, xamda elementar qatlamchalar o’rtasidagi 
qushimcha bosimni qiymatlari aniqlanadi 
birinchi elementar qatlam uchun 
R
o’r
z1
 = (R
zo
 + R
z1
)/2 ,
k’a 
(6.3) 
ikkinchi elementar qatlam uchun 
R
o’r
z2
 = (R
z1
 + R
z2
)/2 ,
k’a 
(6.4) 
xuddi shuningdek KSCH gacha davom ettiriladi. 
Umumiy cho’kishni qiymatini quydagi ifodadan xisoblanadi 
S

 = S
1
 + S
2
 + S
3
 + ... + S
k
 ,
sm
(6.5) 
Birinchi elementar qatlamchani cho’kishi teng 
S
1
 = (R
o’r
z1
 
.
h
1
 / Ye
1
) 

1
 , 
sm 
(6.6) 
Ikkinchisiniki uchun 
S
2
 = (R
o’r
z2
 
.
h
2
 / Ye
1
) 

1
 , 
sm 
(6.7) 
Ichinchisiniki uchun 
S
3
 = (R
o’r
z3
 
.
h
3
 / Ye
2
) 

2
 , 
sm 
(6.8) 
Bu yerda: 

2
- 
o’lchovsiz koeffitsient bo’lib, yonga kengayish
koeffitsientiga bog’liqda. Qiymati [ ] jadvalidan olinishi
mumkin yoki quydagi ifodadan xisoblanadi 

= 1 - 2

2
 / (1 - 

)
(6.9) 
E
1
- grunti modul deformatsiyasi, M’a [ ] jadvalidan olinadi. 
SHunga o’xshay xamma kichik qatlamchalar uchun 
S
k
qiymatlari aniqlanadi, 
ularni yig’indisi ruxsat etilgan cho’kishni miqdoridan oshmasligi kerak. 
 
 
[S] 

 S

 
(6.10) 
[S] - 
meyoriy ruxsat etilgan cho’kishni miqdori, u jadvalidan qurilajak binoni 
xiliga va konstruktiv sxemasiga ko’ra olinadi. 
8.2. CHo’kishni bashoratlash usullari: chiziqli deformatsiyalanuvchi muhit 
nazariyasi; qatlamlab jamlash; monand qatlam (N.A.Sitovich) va cho’kish moduli 
usullari yordamida hisoblash. 
Bu usul rrof.Sitovich N.A. tomonidan ishlab chiqilgan bo’lib, sodda 
yechimga ega shu bilan bir qatorda bir xil jinsli gruntlarda aniq natija berish bilan 
axamiyatlidir. 
Ekvivalent qatlam usulining asosida qo’shimcha bosimning zamin bo’ylab 
tarqalishiga oid egri chiziqli shaklni unga ekvivalent bo’lgan oddiy to’rtburchak 
bilan almashtirish yotadi. Unda xaqiqiy zamini gruntlari cheksiz tarqalgan deb 
faraz etiladi va chukishni qiymatini bir xil jinsli gruntlarga quydagi ifodadan 
xisoblashga tavsiya etiladi