Махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

Курс ишининг мақсади - “Талаб ва таклиф.Бозор мувоназати” мазусини 
аниқлаштирилган технологиялар асосида ўқитиш услубиѐтини ишлаб чиқиш.
Курс ишининг вазифалари.
1. Талаб ва таклиф назарияси ва уларнинг иқтисодий асосларини илмий 
манбалар асосида ўрганиш, таҳлил қилиш. 
2. Иқтисодий фанларни ўқитишнинг инновацион технологияларини таҳлил 
қилиш ва хулосалар ишлаб чиқиш. 
3. Аниқлаштирилган дифференциал технологиялар асосида “Талаб ва 
таклиф назарияси. Бозор мувозанати” мавзусини ўқитиш услубиѐти ишлаб 
чиқиш ва тажриба синовдан ўтказиш. 
 
1. Талаб тушунчаси ва унинг миқдорига таъсир 
қилувчи омиллар. Талаб қонуни 
Эҳтиѐж кишиларнинг ҳаѐтий воситаларига бўлган заруриятини ифодаловчи 
илмий категория сифатида тараққиѐтнинг ҳамма босқичлари учун умумий ва 
доимийдир. Унинг бозор иқтисодиѐти шароитидаги тарихий кўриниши талаб 
тушунчасидир. Талаб эҳтиѐждан фарқ қилиб, мустақил иқтисодий категория 
(илмий тушунча) сифатида амал қилади. 
Эҳтиѐжнинг фақат пул билан таъминланган қисми талабга айланади. Демак, 
талаб – бу пул билан таъминланган эҳтиѐждир. Эҳтиѐж зарур миқдордаги пул 

---

6 
билан таъминланмаса, у «хоҳиш», «истак» бўлиб қолаверади. Талабнинг бир қатор 
муқобил вариантлари мавжуд бўлади, чунки нарх ўзгариши билан товарнинг сотиб 
олинадиган миқдори ҳам ўзгаради. Шу боғлиқликдан келиб чиқиб, талабга 
қуйидагича таъриф бериш мумкин: маълум вақт оралиғида, нархларнинг мавжуд 
даражасида истеъмолчиларнинг товар ва хизматлар маълум турларини сотиб олишга 
қодир бўлган эҳтиѐжи талаб дейилади. 
Талаблар турлича бўлиб, одатда бир хил товар ѐки хизматларга бўлган 
талабнинг икки тури фарқ қилинади: якка талаб ва бозор талаби. Ҳар бир 
истеъмолчининг, яъни алоҳида шахс, оила, корхона, фирманинг товарнинг шу 
турига бўлган талаби якка талаб дейилади. Бир қанча (кўпчилик) 
истеъмолчиларнинг шу турдаги товар ѐки хизматга бўлган талаблари йиғиндиси 
бозор талаби дейилади. 
Якка талаб ҳам, бозор талаби ҳам миқдор жиҳатдан аниқланади. Лекин бу 
миқдор ҳар доим ҳам бир хил бўлиб турмайди, балки ўзгарувчан бўлади. Талаб 
миқдорининг ўзгаришига бир қанча омиллар таъсир қилади. Уларнинг ичида энг 
кўп таъсир қиладиган омил нарх омилидир. 
Нарх ва сотиб олинадиган товарлар миқдори ўртасидаги бўладиган 
боғлиқликни қуйидаги 1-жадвал маълумотлари асосида қараб чиқамиз.