Махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

ҳисобланади. Масалан, эр ажрашиш ҳолатида муайян моддий харажатларга 
дуч келишини билган ҳолда оиладан кетиш-кетмаслиги тўғрисида яна бир 
бор ўйлаб кўради. 
2. Никоҳ шартномасини тузишнинг асосий тамойили: бундай шартнома 
имкон қадар «резинали» бўлиши, ушбу шартномага бошқа қайтмаслик учун 
эҳтимолий форс-мажор ҳолатлари вазияти ривожланишининг имкон қадар 
кўпроқ сонини ҳисобга олиши лозим. Чунки никоҳ шартномасини деярли 
ҳар куни ўзгартиришга бўлган қизиқиш тез орада эр-хотиннинг бир-бирини 
товлашига айланиши мумкин: агар менга қулоқ солмасанг – шартномани 
шундай ўзгартираманки, ажрашиш ҳолатида сенга ҳеч нарса тегмайди. 
Шунинг учун шу ҳақида келишиб олиш лозимки, шартномани, албатта, 
ўзгартириш мумкин, лекин етарли сабабларга кўра ва эр-хотиннинг ихтиёрий 
равишда ифодаланган истаги мавжуд бўлган ҳолларда. Никоҳ шартномасини 
тасдиқловчи нотариус ҳам (бундай шартнома нотариус томонидан 
тасдиқланиши шарт) мазкур шартноманинг эр-хотиннинг розилиги билан 
тузилганлигига ишонч ҳосил қилиши керак. Ҳозирги шартномаларда 
анъанага кўра охирида шундай ибора ёзилади: «Ушбу шартнома юзасидан 

---

89
барча тортишувлар ва келишмовчиликларни тарафлар ўзаро музокаралар 
йўли билан ҳал этади. Агар келишувга эришилмаса, тортишув амалдаги 
қонун ҳужжатларига мувофиқ ҳал этилади». Ана шундай сатрни никоҳ 
шартномасига ҳам киритиш ортиқчалик қилмайди. 
Саволлар: 
Никоҳ шартномасида шартномавий муносабатларнинг асосий 
тамойилларига амал қилинадими? 
Никоҳ шартномасининг қуйидаги таркибий қисмларини ажратинг- 
шартнома предмети, низоларни ҳал этиш қоидалари ва тартиботлари, 
иштирокчиларнинг кутилаётган хатти-ҳаракати. 
Никоҳ шартномасини шартномаларнинг қайси турига киритиш мумкин 
- классик, неоклассик, ёки муносабат? Ўз жавобингизни асосланг. 
Агар расмий никоҳ қурган ёки фуқаролик никоҳида яшовчи эр-хотин 
никоҳ шартномасини тузмаган бўлса, улар ўртасидаги норасмий келишувни 
шартномаларнинг қайси турига киритиш мумкин? 
ҚУЙИДА КЕЛТИРИЛГАН ФИКРЛАР
ТЎҒРИМИ ЁКИ НОТЎҒРИМИ? 
Танқид қилма – барча фикрлар тенг қадрли! 
1. Институт - ўзаро ҳамкорликнинг умумий доираларини белгилайди, 
ташкилот эса - ўзаро ҳамкорлик(лар)нинг муайян доираларини белгилайди. 
2. Имплицит шартнома - ўзида ҳам ёллаш тўғрисидаги шартноманинг, 
ҳам сотиш тўғрисидаги шартноманинг унсурларини бирлаштиради. 
3. Бозор конституцияси шахс ва «табиат» ўртасидаги ҳамкорликни эмас, 
балки шахслар ўртасидаги ўзаро ҳамкорликни тартибга солувчи меъёрлар 
йиғиндисини ўзида намоён этади. 
4. Инсонларнинг хатарга нисбатан муносабатлари нуқтаи назаридан 
уларнинг иккита хили мавжуд: хатарга қарши инсонлар; хатарга бетараф 
муносабатда бўладиган инсонлар.
5. “Ёллаш тўғрисидаги шартнома” атамаси ёлланма ходим ва иш 
берувчининг ўзаро ҳамкорлиги моделидан келиб чиқиб, унда шу нарса 
назарда тутиладики, ёлланма ходим – хатарга бетараф, иш берувчи эса 
хатарга нисбатан қарши. 
6. Ёллаш тўғрисидаги шартнома – хатарга бетараф бўлган шахс ва 
хатарга қарши шахс ўртасидаги келажакда шартноманинг бажарилиши 
жараёнида амалга оширилиши мумкин бўлган вазифалар доирасини белгилаб 
берувчи келишув.
7. Шахс томонидан фаолиятнинг шартномада белгиланган соҳалардаги 
ўз 
ҳаракатлари 
устидан 
назоратнинг 
топширилиши 
ҳукмронлик 
муносабатларининг асосида ётади.
8. Сотиш тўғрисидаги шартнома – бир хил даражада хатарга бетараф 
бўлган шахслар ўртасидаги келажакда шартноманинг бажарилиши 

---

90
жараёнида амалга ошириладиган вазифалар доирасини белгилаб берувчи 
келишув.
9. Классик шартнома, унда ўзаро ҳамкорликнинг барча шартлари аниқ 
ва тўла-тўкис белгиланган, сотиш тўғрисидаги шартномадан ҳосил бўлган 
шартнома.
10. “Муносабатли” одам оқилона мақсадли ҳаракат меъёрига амал 
қилади, лекин шу билан бирга у ўз хатти-ҳаракатини ишонч, эмпатия ва бозор 
конституциясини ташкил қилувчи бошқа меъёрлар асосида ҳам қуради. 
МАВЗУГА ДОИР ТЕСТЛАР: 
 Таклиф этилаётган фикрларни баҳолашга шошилма, агарда улар