Махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

Jonlanish fazasida ishsizlik darajasi bir oz qisqarib, ishlab chiqarish darajasi sekin-asta o’sib boradi. Narxlar ham asta ko’tarilib, ssuda foizi o’sa boshlaydi. Iqtisodiyotning bandlik darajasining ortishi va foyda hajmining tezlik bilan o’sishi jonlanish fazasining yuksalish bosqichiga o’sib o’tishiga imkoniyat yaratadi. Yangi sikl yuksalishning boshlang’ich nuqtasi hisoblanadi.
Yuksalish fazasida ishchi kuchiga bo’lgan talabning kengayishi ishsizlikning birmuncha kamayishiga hamda ish haqining o’sishiga olib keladiki, buning oqibatida iste’mol tovarlariga to’lovga qodir talab kengayadi. Pirovard talabning oshishi, o’z navbatida, iste’mol tovarlari ishlab chiqaruvchi tarmoqlarga, bozorni kengaytirishga jadal turtki beradi. Raqobat va foyda ketidan quvish oqibatida nomutanosibliklarning to’planib borishidan iborat zanjirli reaksiya tezlashadi. Bu bilan yangi inqiroz muqarrar bo’lib qoladi.


M illiy
mahsulot
hajmi yuksalish


inqiroz
y uksalish
jonlanish
inqiroz turg’unlik


jonlanish
turg’unlik
Vaqt
5-chizma. Iqtisodiy sikl fazalarining klassik jihatdan ifodalanishi.
Alohida iqtisodiy sikllar bir-biridan davomiyligi va intensivligi bo’yicha keskin farqlanadi. Shunga qaramay, ularning hammasi bir xil fazalarga ega bo’ladi. Biroq bu fazalar turli tadqiqotchilar tomonidan turlicha nomlanadi. Masalan, yuqorida ko’rib chiqilgan iqtisodiy siklning fazalari klassik tavsifga ega bo’lib, ularni quyidagi 5-chizma orqali ifodalash mumkin.
Hozirgi zamon iqtisodiy fanida iqtisodiy siklning 1380 dan ortiq turlari mavjudligi ta’kidlanadi.¹ Quyidagi 6-jadvalda ularning ko’pchilik iqtisodchilar tomonidan tan olingan eng asosiy turlari ifodalangan.


6-jadval. Sikllarning asosiy turlari

Sikl turlari	Siklning davomiyligi	Asosiy xususiyatlari
Kitchin sikli	2–4 yil	Zahiralar miqdori  YaMM, inflyasiya, bandlikning tebranishi, tijorat sikllari
Juglar sikli	7–12 yil	Investision sikl  YaMM, inflyasiya va bandlikning tebranishi
Kuznes sikli	16-25 yil	Daromad  immigrasiya  uy-joy qurilishi  yalpi talab  daromad
Kondratyev sikli	40-60 yil	Texnika taraqqiyoti, tarkibiy o’zgarishlar
Forrester sikli	200 yil	Energiya va materiallar
Toffler sikli	1000-2000 yil	Sivilizasiyalarning rivojlanishi