Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

–
) штамм ҳужайраларида 
ҳам вируснинг кўп сондаги янги авлодлари пайдо бўлган. Идишнинг чап 
томонида жойлашган 22А(Т
–
) штамм бактерияларининг баъзиларида 
2А(Т
+
) штамм бактерияларигагина хос бўлган хусусиятлар пайдо бўлган. 
Улар ҳам худди 2А(Т
+
) штамм бактериялари каби триптофан 
аминокислотасини синтезлаш ҳамда таркибида триптофан бўлмаган 
селектив озиқада ҳам ўсадиган хусусиятига эга бўлди. Бу ғайри табиий
кўринган ҳодисанинг сабаби қуйидагича. Вирус ДНК си 2А(Т
+
) штамм 
бактерияси ичида редупликация орқали кўпайиш жараёнида бактерия ДНК 
молекуласининг айрим қисмларини 2А(Т
+
) генини ўзига қўшиб - 
туташтириб олади. Вируслар фильтр орқали ўтиб иккинчи 22А(Т
–
) штамм 
бактериялари танасига кириб кўпая бошлаганда унинг ДНКсига 2А(Т
+
) 
штаммдан олиб ўтган Т
+
генини ўтказади. Бунинг натижасида 22А(Т
–
) 
штамм бактерияларига 2А(Т
+
) штаммнинг генлари ўтади ва ирсийланади. 
Оқибатда 22А(Т
–
) бактериялари ҳам 2А(Т
+
) бактериялари каби триптофан 
моддасини синтезлай олиш хусусиятига эга бўлди. Шунинг учун ҳам улар 
таркибида триптофан бўлмаган селектив муҳитда ҳам ўсиб кўпая олди. 
Микроорганизмлар ва вируслар устида олиб борилган юқорида баён 
этилган илмий тадқиқот ишлари натижасида дезоксирибонуклеин 

---

289 
кислотаси организмлар ирсиятининг моддий асоси эканлигини ва унинг 
организмлар белги ва хусусиятларининг келгуси авлодларга ўтказиш 
функциясини бажаришлиги кўрсатилди. 
IX.1.2. Ирсий ахборотга эга РНК молекулаларининг 
 кашф этилиши
 
Микроорганизмлар ва вируслар устида олиб борилган тадқиқотлар 
натижасида баъзи вирус штаммларида ирсий ахборот манбаи вазифасини 
РНК молекуласи бажариши мумкин эканлиги исбот этилди. Энди бу 
соҳада амалга оширилган самарали тажриба натижаси билан танишамиз. 
Тажриба 
Nicotiana
туркумига кирувчи ўсимликларда, масалан, тамакида 
паразитлик қилувчи тамаки мозаикаси вируси (ТМВ) устида олиб борилди. 
ТМВ танаси спиралсимон ўралган РНК дан иборат бўлиб, унинг атрофини 
оқсилдан ташкил топган қобиқ ўраб туради (68-расм, А). 
ТМВ тамаки баргига тушгач унинг ҳужайраларига вирус РНК си 
киради, оқсил қобиғи эса ҳужайра ташқарисида қолиб кетади. Ҳужайрага 
кирган вирус РНК си авторепродукция ва биосинтез орқали ўзининг 
табиатига мос оқсиллар синтез қилади. Ҳужайрадаги вируснинг яланғоч 
РНК си шу оқсил билан ўралиб, у яна инфекция – тамаки мозаикаси 
касалини туғдира бошлайди. РНКсиз оқсилининг ўзидангина иборат ТМВ 
ўзининг инфекция (касал пайдо қилиш) хусусиятини йўқотади (68-расм, 
Б). ТМВ нинг оқсил қобиғидан ажратиб олинган соф РНК инфекция
хусусиятини сақлаб қолади (68-расм, В). ТМВ нинг соф РНКси унинг оқ-