Mahsus fanlarni o‘qitish metodikasi faninidan

Kreativlik 
(lot.,  ing.  “create ”  –  yaratish,  “creative ”  yaratuvchi,  ijodkor)  – 
individning  yangi  g‘oyalarni  ishlab  chiqarishga  tayyorlikni  tavsiflovchi  hamda 
mustaqil omil sifatida iqtidorlilikning tarkibiga kiruvchi ijodiy qobiliyati ma’nosini 
ifodalaydi. SHaxsning  kreativligi  uning  tafakkurida, muloqotida, his-tuyg‘ularida, 
muayyan  faoliyat  turlarida  namoyon  bo‘ladi.  Kreativlik  shaxsni  yaxlit  holda  yoki 
uning  muayyan  xususiyatlarini  tavsiflaydi.  SHuningdek,  kreativlik  iqtidorning 
muhim  omili  sifatida  aks  etadi.  Qolaversa,  kreativlik  zehni  o‘tkirlikni  belgilab 
beradi. 
P.Torrens  fikricha,  kreativlik:  muammoga  yoki  ilmiy  farazlarni  ilgari  surish; 
farazni  tekshirish  va  o‘zgartirish;  qaror  natijalarini  shakllantirish  asosida 
muammoni  aniqlash;  muammo  echimini  topishda  bilim  va  amaliy  harakatlarning 
o‘zaro qarama-qarshiligiga nisbatan ta’sirchanlikni ifodalaydi. 
Shaxs ijodkorlik sifatlarini rivojlantirishga asosiy metodologik va konseptual 
yondashuvlar,  kreativ  shaxs  individual  sifatlarini  shakllantirishning  psixologik 
xususiyatlari, uzluksiz ta’lim tizimida pedagoglar kasbiy ijodkorligini tashkil etish 
texnologiyalari bilan bog‘liq masalalar yoritilgan.  
Bilish faoliyati ko‘p qirrali, murakkab jarayon bo‘lib, uning ta’limni amalga 
oshirishdagi  samaradorligi  pedagog  qobiliyati,  izlanuvchanligi,  tafakkuri, 
kuzatuvchanligi  va  ijodiy  yondashuviga  bog‘liq.  SHuning  uchun  ham  bilish 
jarayonida ijod muhim o‘rinni egallaydi. 
Ijod  –  insonning  fan,  texnika,  ishlab  chiqarish,  madaniyat  va  boshqa 
sohalarda  ijtimoiy  ahamiyatga  ega  bo‘lgan  yangilik  yaratishi  bilan  bog‘liq 
murakkab psixologik jarayondir. Unda inson tafakkuri, xotirasi, tasavvuri, diqqati, 
irodasi  faol  ishtirok  etadi,  ijodda  bilim,  tajriba,  iste’dod  namoyon  bo‘ladi.  Abu 
Nasr Forobiyning ta’rifiga ko‘ra «ijod – bilish jarayonida shunday ulug‘ fazilatki, 
inson  uni  egallash  uchun  boshqa  hamma  fazilatlarini  ishga  solishi  kerak».  Ijod 
qilish jarayonida shaxs izlanadi, kuzatadi, tadqiqotlar olib boradi, natijalarni tahlil 
qilib, mantiqiy xulosalar chiqaradi.  
Ijodkorlik  fan  va  amaliyotda  ma’lum  bo‘lmagan  yangi  g‘oyalarni 
pedagogning  tahlil  qilishi,  turli  yangi  texnik  ijodiy  echimlarni  o‘rganishi,  ishlab 
chiqishi,  sinab  ko‘rishi  va  taqqoslashi  kabi  tadqiqotchilik  tavsifidagi  vazifalarni 
amalga oshirishni ifodalaydi. Bu jarayon pedagogning bilim saviyasini oshiruvchi 
va  mustahkamlovchi,  faol  va  mustaqil  fikrlash  xislatlari,  ma’naviy-ma’rifiy 
saviyasi  sezilarli  o‘sishiga  va  kelajakda  haqiqiy  ijodkor  shaxs  bo‘lib  yetishishiga 
xizmat  qilishi  bilan  ahamiyatlidir.  Ijodkorlik  –  bu  nafaqat  xalq  xo‘jaligi  uchun 
zarur bo‘lgan ijobiy samarali texnik echim, balki ob’ektiv borliqni 
Ijodkorlik  pedagoglar  egallayotgan  bilimlarning  mustahkamligi  va 
mukammalligini  ta’minlash,  ularda  faol  va  mustaqil  fikrlovchi  shaxs  xislatlarini 
shakllantirish,  aqliy  qobiliyatlarini  rivojlantirishga  xizmat  qilishi  bilan 
ahamiyatlidir.  Bu  holat  bo‘lajak  mutaxassislarning  fan  asoslarini  o‘zlashtirishida, 
bu  jarayonga  bevosita  rahbarlikni  amalga  oshirishda,  kasbiy  ijodkorlikka 
asoslangan yondashuvlarni joriy etishda muhim ahamiyat kasb etadi.  

---

154 
 
Ijodkorlik  shaxsda  mustaqil  fikrlash  sifatlari  namoyon  bo‘lishining  eng 
asosiy va faol shakli hisoblanib, uni quyidagi belgilariga ko‘ra tasniflash mumkin: 
ijod  turi  (texnik,  texnologik,  tashkilotchilik,  iqtisodiy,  ijtimoiy,  ma’naviy, 
pedagogik,  didaktik,  kasbiy,  aralash);  ijod  darajasi  (mono  ijod,  multi  ijod,  mega 
ijod);  ijod  qamrovi  (ixtisoslik,  mutaxassislik,  bilim  sohasi,  tarmoqlararo,  milliy, 
mintaqaviy,  mintaqalararo,  xalqaro);  ijodning  davomiyligi  (qisqa  muddatli,  o‘rta 
muddatli,  uzoq  muddatli);  ijodning  shakli  (innovatsion,  ilmiy-tadqiqotchilik, 
ta’limiy, investitsion, aralash); umumiy jihatlariga ko‘ra (yangi g‘oyalarni hayotga 
tatbiq  etish;  prinsipial  jihatdan  yangi  echimlarni  ilgari  surish;  yangilikni  amaliy 
qo‘llash);  yaratilgan  ijod  mahsulining  ma’nosi  va  murakkabligiga  ko‘ra 
(ratsionalizatorlik taklifi; ixtiro; kashfiyot).  
Pedagoglar  ijodkorlik  faoliyatini  tashkil  qilish  mustaqil  fikrlashni  rivojlantirish, 
bilim 
egallashdagi 
intiluvchanlik, 
ilmiy 
dunyoqarashni 
shakllantirish, 
o‘zlashtirilgan  bilimlarni  ta’lim  va  amaliy  faoliyatda  mustaqil  qo‘llay  olishga 
o‘rgatishda namoyon bo‘ladi.  
Amalga  oshirilgan  tadqiqot  ishi  doirasida  pedagog  shaxsiga  xos  bo‘lgan 
ijodkorlik  bilim,  ko‘nikma  va  malakalari  tushunchalari  tadqiqot  nuqtai  nazaridan 
aniqlashtirildi.  Jumladan:  ijodkorlik  bilimlari  –  yangi  echim  ishlab  chiqish  uchun 
talab etiladigan tushuncha va tasavvurlarning bilish faoliyati mahsuli sifatida inson 
ongidagi  tizimlangan  in’ikosini;  ijodkorlik  ko‘nikmalari  –  shaxsning  maqsadga 
yo‘naltirilgan ijodiy faoliyatda aqliy jarayon bosqichlarini tez va to‘laqonli amalga 
oshirish  darajasini  belgilaydi.  Ijodkorlik  malakalari  esa  shaxsning  ijodiy  faoliyat 
reproduktiv  bosqichlarini  qisman  avtomatlashgan  tarzda,  aqliy  jarayon 
bosqichlarining  faqat  dastlabkisini  anglagan  holda  amalga  oshira  olish  darajasini 
anglatadi.  
Ijodkorlik 
bilim, 
ko‘nikma  va  malakalarini  rivojlantirish  uchun 
mashg‘ulotlar  jarayonida  pedagoglarda  ijodiy  o‘quv  topshiriqlari,  muammoli 
vaziyatlar hamda fazoviy tasavvurni rivojlantirishga qaratilgan mashqlardan tizimli 
foydalanish  talab  etiladi.  Pedagoglar  ijodkorlik  faoliyatini  rivojlantirish  omillari 
har  bir  mavzu,  har  bir  darsda  o‘quv  faoliyatining  asosi  bo‘lishi  lozim.  Ijodkorlik 
faoliyati  o‘qituvchi  va  pedagog  faoliyatining  barcha  qirralarini  qamrab  oladi,  uni 
samarali  tashkil  qilish  hamda  ta’lim  jarayonining  sifatini  ta’minlashga  xizmat 
qiladi.  
Pedagoglarning 
ijodkorlik 
faoliyatini 
rivojlantirishda 
ilmiy-texnik 
ma’lumotlar  bilan  ishlash  muhim  o‘rin  tutadi.  Turli  axborotnomalar,  lug‘at  va 
glossariylar,  ilmiy  faoliyat  bo‘yicha  me’yoriy-huquqiy  hujjatlar,  ixtirochilik  va 
patentshunoslik materiallari pedagoglar uchun muhim manba bo‘lib xizmat qiladi.  
Kreativ  pedagogik  texnologiyalar  pedagoglarning  qo‘yilgan  vazifalarni  hal 
qilishida  produktiv  faoliyatni  amalga  oshirishini  nazarda  tutib,  muammoli 
fikrlashni  rivojlantirish,  ma’lumotlarni  yig‘ish  hamda  natijani  tekshirib  ko‘rish 
bosqichlarini  belgilab  olishda  pedagoglar  ijodkorlik  faoliyati  samaradorligini 
oshirishning  muhim  omili  sanaladi.  Kreativ  pedagogik  texnologiya  tushunchasini 

---

155 
 
shaxs  kasbiy  ahamiyatli  sifatlarini  tarkib  toptirishning  mazmuni  va  jarayonlari 
o‘zaro  yaxlitlikda  loyihalangan  hamda  dasturlashtirilgan  vazifalarning  maqsadli 
amalga oshirilishini ta’minlovchi pedagoglar kasbiy ijodkorligini rivojlantirishning 
metodik tizimi sifatida ta’rifladik.  
Kreativ  pedagogik  texnologiyalarni  loyihalashda  quyidagi  tamoyil  taklif 
etilgan: pedagogik tizim hamda uning barcha tarkibiy qismlari: maqsadi, mazmuni, 
tashkiliy  shakllari  metodlari  hamda  ta’lim  vositalari,  pedagogik  kadrlar  hamda 
ichki  ta’lim  muhitining  shaxs  kreativligini  rivojlantirishga  yo‘naltirilganligi; 
kreativ  pedagogik  texnologiyaning  yaxlit  ta’lim  jarayonida  ham,  lokal  pedagogik 
bosqichda  ham  tizimli  tavsifga  ega  ekanligi;  pedagoglar  tomonidan  ijodiy  o‘quv 
topshiriqlarini  bajarishda  echimni  ishlab  chiqish  traektoriyasi  va  mazmunining 
mustaqil  belgilanishi;  kasbiy  ijodkorlikka  yo‘naltirish  orqali  pedagoglarning 
moslashuvchanlik,  harakatchanlik,  innovatsion  echimga  intiluvchanlik  sifatlarini 
tarkib toptirishga qaratilganligini e’tiborga olish.  
Kreativ  pedagogik  texnologiyalarni  joriy  etish  quyidagi  yondashuvlar 
asosida amalga oshiriladi:  
1.  Amaliy  bilishga  asoslangan  izlanuvchanlik  yondashuvi.  Bunday  yondashuv 
doirasida pedagoglar kasbiy ijodkorligini tashkil etish va rivojlantirishning kreativ 
pedagogik  texnologiyalari  yangi  amaliy-tatbiqiy  ma’lumotlarni  yig‘ish  bilan 
tavsiflanadi.  
2.  Nazariy  bilishga  asoslangan  izlanuvchanlik  yondashuvi.  Ushbu  yondashuvda 
asosiy e’tibor pedagoglar kasbiy ijodkorligiga doir yangi nazariy bilimlarni hamda 
bilim sohalarini qidirishga qaratiladi.