Mahsulotlar sifatini aniqlash va sertifikatlash

1.2. Paxtaning fizik-mexanika xususiyatlari
Bir necha yillar davomida asosiy maydonlarda ekilayotgan paxta navlarining
tolalari bо‘yicha umumlashtirilgan texnologik xususiyatlari  1-jadvalda keltirilgan.
1-rasm. Paxta ko‘rinishi
Paxta sseleksion navlarining tolalari bо‘yicha texnologik xususiyatlari
                                                                                                           1-jadval
Seleksion
navi
Shtapel
massaviy
uzunligi,
mm
Chiziqli
zichligi,
m∙tex
Nisbiy
uzilish
kuchi,
   gf/tex
Mikro-
neyr
kо‘rsat-
kichi
Tipi
Uzun tolali navlar
Termiz 31
36,0
153
30,2
-
3
О‘rta tolali navlar
S-6524
33,5
159
25,8
4,2
4
S-4727
31,7
177
25,1
4,5
5
An-Boyovut 2
31,8
171
25,1
4,3
5
Buxoro 6
32,5
167
25,5
4,0
5

---

10
Namangan 77
32,4
176
25,0
4,1
5
Xorazm 127
33,6
179
25,3
4,4
4
Omad
32,6
185
24,4
4,3
5
Oqqо‘rg‘on 2
32,6
167
25,4
4,1
5
Sharaf 75
32,7
157
24,5
4,5
5
Mexnat
32,1
172
24,6
4,4
5
Oqdaryo 6
34,0
178
25,1
-
5
Paxtaning zichligi
g
s
– 1300 kg/m
3
 (toylangan tolaning zichligi 1500 kg/m
3
 ga
teng deb qabul qilinadi), bо‘sh uyulgan paxtaning zichligi
d
s
 – g‘о‘zani seleksion
naviga, sanoat naviga va uning terim usuliga bog‘liq.
Bо‘sh uyulgan paxtaning hajmiy zichligi
2-jadval
Fizik-mexanika
xususiyatlari
Qо‘lda terilgan paxta
Mashinada
terilgan
paxta, 1
nav
I nav
II nav
III nav
Bо‘sh uyulgan paxta
hajmiy zichligi, kg/m
3
G‘ovakligi
100
с
с
с
П
g
d
g
-
=
G‘ovaklik
koeffitsiyenti
с
с
с
Е
d
d
g
-
=
64
95,0
19,3
61
95,3
20,3
59
95,5
21,1
60
95,0
20,7
Paxtaning tabiiy uyulish burchagi
a
 = 45
0
 ga teng, yon tomonlari  cheklangan
hajmda paxtaning  siqilishi quyidagi ifoda bilan belgilanadi:

---

11
d
s
  = mR
n
,
Bu yerda
d
s
-  uyulgan paxtaning hajmiy zichligi, kg/m
3
; R - nisbiy siqilish
bosimi, N/m
2
;  m – paxta namligiga bog‘liq bо‘lgan koeffitsiyent; n - G‘о‘za
seleksion naviga bog‘liq bо‘lgan miqdor.
I nav paxta uchun  «m» - koeffitsiyentini
«n» miqdoriga nisbatan bо‘lgan kо‘rsatkichlari
                                                                                               3-jadval
Namlik, foiz
m
n
3
5
6
7
8
9
10
21,8
22,4
22,7
22,8
22, 9
23,1
23,2
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
Paxta massasidagi tashqi kuchlar ta’siri ostida siljishga bо‘lgan qarshilik (
t
)
paxtaga bо‘lgan solishtirma bosim (R) va paxta tuzilish yopishqoqligi (S) ga
bog‘liq.
t
= tg
j .
 P+C
Bu yerda tg
j
 – ichki sirg‘anish koeffitsiyentiga (f) teng bо‘lgan paxtaning
ichki sirg‘anish burchagi.
Nisbiy yon bosimining kо‘rsatkichlari (q) N/m
2
 larda о‘lchanadi va quyidagi
tenglama bilan aniqlanadi
q = K
.
 P ;
bu yerda: R-nisbiy bosim, N/m
2
; K - paxta namligiga bog‘liq bо‘lgan yon
bosim koeffitsiyenti.

---

12
Paxta hajmiy zichligining (
d
s
) siqishning solishtirma
bosimiga (R)  qarab о‘zgarishi
4-jadval
Nisbiy bosim, kN/m
2
Uyulgan paxtaning hajmiy zichligi,
 kg/m
3
I nav
IV nav
1,27
4,7
11,0
17,2
23,5
29,7
105
149
188
214
240
252
100
132
165
187
208
218
Yon bosim koeffitsiyenti  (K) paxtaning 1 sanoat navi uchun eng katta
kо‘rsatkichga ega. Nav pasayishi bilan koeffitsiyent (K) kamayadi, paxtaning
V  navi uchun koeffitsiyent (K) I nav koeffitsiyentining 85 foizini tashkil etadi.
Paxta yon bosimi koeffitsiyenti (K) miqdori
                                       5-jadval
I  nav paxtaning namligi, foiz
K
5
6
7
8
9
10
0,177
0,172
0,168
0,164
0,161
0,158
Turg‘unlik va harakatdagi ishqalanish koeffitsiyentining qiymati paxtaning
navi va nisbiy bosimidan tashqari uning seleksion navi va namligiga ham bog‘liq.
Paxtaning sanoat navi pasayishi bilan ishqalanish koeffitsiyenti qisman kamayadi.

---

13
Paxta uchun ishqalanish koeffitsiyentlari
(Mn  va Mg) ning kо‘rsatkichlari
6-jadval
Paxta harakat
qilayotgan sirtning
nomi
Nisbiy bosim kN/m
2
 (kgf/cm
2
) bо‘lganda ishqalanish
koeffitsiyentlari qiymati
0,098 (0,001)
0,49-2,45
(0,005-0,025)
4,9-9,8
(0,05-0,1)
Mn Mg
Mn
Mg
Mn
Mg
Pо‘lat (prokat)
Transporter tasmasi:
Rezina qavatisiz
Rezina qavatli
G‘isht:
pishgan
xom
Somon suvoq
0,80
0,90
0,86
0,87
0,80
0,82
0,70
0,78
0,72
0,81
0,73
0,71
0,55-
0,50
0,80-
0,65
0,47
0,80-
0,77
0,73-
0,75
0,55-
0,45
0,75-
0,50
0,45
0,76-
0,75
0,68-
0,71
0,4-
0,45
0,55-
0,50
0,45
0,77
0,70
0,70
0,39
0,50-
0,40
0,44
0,73
0,68-
0,64
0,68-
0,64