Mahsulot haqidagi ma’lumotlarni standartlashtirish va kodlash

2.Standartlashtirish bosqichlari

 Mahsulot hayot 

tsiklining barcha bosqichlarida sifatni boshqarishni 

amalga oshirish uchun sifatni boshqarish 

sistemasining tashkiliy, texnikaviy hamda usludiy 

asosi bўlib xizmat qiladigan standartlar va texnik 

shartlar kompleksi zarur. 

Tadqiqot o’tkazish va loyihalashtirish bosqichida 

standartlashtirish yordamida quyidagilar amalga 

oshiriladi: 

•

 

 

mahsulotning, 

shuningdek

, xom ashyo, yarim 

fabrikatlarning sifat tavsiflarini kompleks 

standartlash asosida tayyor mahsulotning 

sifatiga nisbatan shartlari o’rnatiladi; 

•

 

 

mahsulotning ishlatilish maqsadlari va 

---

shartlariga bog’liq holda mahsulot sifatining 

yagona ko’rsatkichlari sistemasi aniqlanadi; 

•

 

 

optimal sifatni ta’minlash uchun me’yorlar, 

shartlar va mahsulotni loyihalash usullari ishlab 

chiqiladi; 

•

 

 

ishlab chiqarish jarayonlarini kompleks 

mexanizatsiyalashtirish, fan-

texnika 

taraqqiyotini jadallashtirish

, mahsulot 

ishlab chiqarishda mehnat unumdorligini 

oshirish, iste’mol va ta’mirlashning 

samaradorligi, ishlab chiqarishni 

ixtisoslashtirishning muhim sharti sifatida 

unifikatsiyalashtirish darajasini oshirish 

ta’minlanadi. 

 

Mahsulot sifatini oshirish va sifatni boshqarishni 

tashkil etishni takomillashtirishga tarmoqlararo 

standartlar sistemasini tatbiq etishga imkon 

beradi. Bunday sistemalarga standartlar kompleksini 

kiritish mumkin: Konstruktorlik hujjatlashtirishning 

yagona sistemasi (ESTD), ishlab chiqarishni 

texnologik tayyorlashning yagona sistemasi va 

boshqalar. 

Standartlashtirishni tadbiq etish texnologiyani ishlab 

chiqish jarayonini yaxshilash va jadallashtirish, 

---

ishlab chiqarishning texnikaviy va tashkiliy 

darajasini oshirishga imkon beradi va sifatning 

muqimligini ta’minlaydi. 

Mahsulot ishlab chiqarishni yo’lga 

qo’yish bosqichida davlat standartlari mahsulot 

ishlab chiqarish jarayonini takomillashtirish, 

ishlab 

chiqarishni tayyorlash

, fan-texnika yutuqlarini ishlab 

chiqarishga joriy etish, ishlab chiqaruvchilar bilan 

buyurtmachilar o’rtasida uzviy aloqa orqali yangi, 

yuqori sifatli mahsulotlarni yaratish va 

o’zlashtirishga qaratilgan. 

Standartlashtirish sistemasi yangi mahsulotga yuqori 

sifatli loyiha hujjatlashtirish ishlarini, korxonaning 

berilgan sifat ko’rsatkichlari bo’yicha mahsulot 

ishlab chiqarishga tayyor bo’lishi hamda o’z vaqtida 

mahsulotni ishlab chiqarishdan olib tashlashini 

taqozo qiladi. 

Korxona standartlari masulotni ishlab chiqarish 

bosqichida ishlab chiqarilayotgan mahsulotning 

tavsifi va o’ziga xos xususiyatlarini, korxonaning 

tashkiliy-texnikaviy 

darajasini

, ixtisoslashishini 

hisobga oladi hamda korxonada sifatni boshqarish 

bo’yicha aniq va mas’uliyat bilan tashkil etilishiga 

imkon beradi. Ular sifatni kompleks boshqarishga 

doimiy faoliyat olib boradigan sistema tavsifini 

beradi, uni ilg’or tajribalar asosida doimiy rivojlanib 

borishiga imkon yaratadi. Loyihalashtirish, ishlab 

---

chiqarish va iste’mol jarayonlarida mahsulot sifatini 

oshirishni rejalashtirish usullarini va tartibini 

belgilaydilar, nazorat qilish vositalari va usullariga 

va sifatni baholashga shartlarni o’rnatadilar, 

mahsulotni attestatsiyadan o’tkazish tartibini 

belgilaydilar, ta’minotchilar bilan sifatli xom ashyo 

va materiallarning o’z vaqtida etkazib berilishini 

o’rnatadilar. Ishlab chiqarishning bir maromda 

bo’lishini, texnologik intizomga bo’ysunishini 

ta’minlaydilar, ijrochilar 

mehnatining sifatini 

oshirish

, yaroqsiz mahsulot ishlab chiqarilishidan 

yo’qotishlarni qisqartirish va minimal xarajatlar 

bilan mahsulotning yuqori sifatli ishlab 

chiqarilishiga imkon beradi. 

 

Muomala va sotish bosqichida standartlashtirish 

mahsulotni o’rash-joylash, joydan-joyga tashish, 

omborxonalarda saqlash ishlarining yaxshi yo’lga 

qo’yilishiga shartlarni o’rnatilishiga qaratilgan. 

 

Iste’mol va ekspluatatsiya 

bosqichida standartlashtirish mahsulotni ishlatishga, 

ta’mirlashga (shu jumladan kafolatli) nisbatan 

yagona shartlarni o’rnatadi, ekspluatatsiya 

bosqichida mahsulotning sifati to’g’risidagi 

ma’lumotlarni to’playdi 

va tahlil qiladi

, ta’mirlash 

va xizmat ko’rsatishni yaxshilaydi, mahsulotni 

ekspluatatsiya qilish xarakatlarini qisqartirib, undan 

---

foydalanish samaradorligining ortishiga imkon 

beradi. 

Sanoat mahsulotini attestatsiyadan o’tkazishda 

standartlar sistemasi zarur va uni ob’ektiv baholash 

uchun zarur bo’lgan sifat ko’rsatkichlari ro’yxatini 

va o’tkazilish tartibini o’rnatadi. Bu esa mahsulotni 

attestatsiyadan o’tkazishga sarflanadigan vaqtni 

qisqartiradi va sifat kategoriyalari bo’yicha 

mahsulotni ob’ektiv baholashga xizmat qiladi. 

Standartlashtirish mahsulotni sertifikatlashtirishda 

ham muhim ahamiyatga ega. 

Mahsulot sifati muammosining hal etilishi 

metrologik ta’minlanish darajasiga bog’liq. 

Mamlakatimiz bo’ylab o’lchamlarning yagona va 

ishonchli bo’lishini ta’minlash uchun rivojlangan 

etalon bazasi yaratilgan, o’lchamlar yagonaligini 

ta’minlovchi standartlar sistemasi ishlab chiqilgan. 

Standartlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy 

bosqichining o’ziga xos tomoni alohida standartlarni 

ishlab chiqishdan kompleks standartlashtirish 

dasturiga o’tishdir. Ushbu dasturlarni joriy etish 

tayyor mahsulotlarga, 

xom ashyo va materiallarga

, 

mashina va dastgohlarga, shuningdek ishlab 

chiqarishni tayyorlashni tashkil etishga, sinov 

o’tkazish, nazorat, o’lchash, o’rash-joylash 

qoidalari, saqlash, joydan-joyga tashish, iste’mol va 

ta’mirlashga nisbatan texnik shartlar va o’zaro 

---

bog’langan standartlarni qayta ko’rib chiqishni o’z 

ichiga oladi. 

Kompleks standartlashtirish dasturini ishlab chiqish 

va tatbiq etish butun faoliyatni yakuniy 

umumiqtisodiy natijalarga erishishga qaratadi. 

Fan-texnika rivojlanishi bilan standartlarning 

samarali ishlatilish muddatlari absolyut va nisbiy 

jihatdan qisqara borishi tendentsiyasi kuzatiladi. 

Standartlashtirish borgan sari o’zgaruvchan tavsifga 

ega bo’ladi, 

ularni 

ishlab chiqish

, tatbiq etish va qayta ko’rib 

chiqish uslublari va muddatlariga nisbatan yangi 

shartlarni qo’yadi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Foydalanilgan adabiyotlar 

1.

 

G.K.Vijayaraghavan., 

R.Rajappan., 

Engineering 

Metrology 

and 

Measurements., For 5th Semester Mechanical and Automobile Engineering ( As per 

the Latest Anna University Syllabus 

–

 Reg.,2008.  

2.

 

Ammar Grous. Applied Metrology for Manufacturing Engineering. Great 

Britain and the United States by ISTE Ltd. 2011, 670 page. 

3.

 

Ismatullaev  P.R.,  Matyakubova  P.M.,  Turaev  SH.A.  Metrologiya, 

standartlashtirish va sertifikatlashtirish. 

Darslik. “Lisson

-pre

ss”, Toshkent, 2014. 

-

423b. 

4.

 

Абдувалиев

 

А

.

А

., 

Латипов

 

В

.

Б

., 

Умаров

 

А

.

С

. 

и

 

др

. 

Основы 

стандартизации

, 

метрологии

, 

сертификации

 

и

 

управление

 

качеством

. 

–

 

Т

.: 

НИИСМС

 2007. - 555 

с

. 

5.

 

Ismatullaev  P.R.,  Kodirova  SH.A.  Metrologiya  asoslari.  O’quv  qo’llanma. 

Toshken

t, “Tafakkur” nashriyoti 2012. 

-304 bet.