«Mahalliy xomashyolar va ikkilamchi resurslar asosida innovatsion texnologiyalar»

Венн 
диаграммасига 
жойлаштирилади. 
1) “А” – “Фуран”нинг ўзига хос жиҳатлари; 2) “B”-“Тиофен”нинг ўзига 
хос жиҳатлари; 3) “С” - “Пиррол”нинг ўзига хос жиҳатлари; 4) “A” ва “B” 
моддаларнинг ўхшаш жиҳатлари; 5) “A” ва “С” моддаларнинг ўхшаш 
жиҳатлари; 6) “B” ва “С” моддаларнинг ўхшаш жиҳатлари; 7) “A”, “B” ва “С” 
моддаларнинг ўхшаш жиҳатлари. Бу усул қўлланилганда талабаларда 
моддаларнинг хоссалари бўйича маълумотларни эсда сақлаш яхшиланади. 
Талабаларнинг мавзуни ўзлаштирганлигини билишда “БББ” жадвалини 
қўллаш яхши самара беради. Унда талабаларга қуйидаги жадвални тузиш
таклиф қилинади. 
«Биламиз / Билишни ҳоҳлаймиз / Билиб олдик» услуби 
Сиз ўрганилаётган 
муаммо юзасидан 
нималарни биласиз? 
Нималарни билишни 
ҳоҳлар эдингиз? 
Нимларни билиб 
олдингиз? 
 
Жадвалда келтирилган маълумотларга қараб ўқитувчи ўз фикрларини 
билдиради, маълумотларни тўлдиради ва дарсни ўрганилган маълумотларни 
мустаҳкамлайди ва талабаларнинг қандай ўзлаштирганлиги бўйича маълумотга 
эга бўлади.
Фойдаланилган адабиётлар 
 
1. Ў.Х.Мухамедов, М.Ҳ.Усмонбоева, С.С.Рустамов. Таълимни ташкил этишда 
замонавий интерфаол методлар. –Т.: Ўзбекистон Республикаси ИИВ 
Академияси, 2016. -45 б. 

---

322 
NOAN'ANAVIY USLUBDA KIMYOVIY DIKTANT O'TKAZISH 
METODIKASI  
1
L.Abatova.,
1
M.B.Ajieva., 
2
B.A.Ajieva 
1
Ajiniyoz nomidagi NDPI / 
2
Abu Ali ibn Sino nomidagi salomatlik texnikumi
 
O'qitish metodlarini takomillashtirishning asosiy maqsadi- o'quvchilar ijodiy 
faoliyatini kengaytirish, ularda bilimlarni ongli ravishda o'zlashtirishga bo'lgan 
intilishni rivojlantirish va ularning turli shakldagi mustaqil ishlarini kuchaytirishdan 
iborat. O'quvchilarning o'qish va o'rganish borasidagi faolligi ularning o'qituvchi 
ma’ruzasi yoki og'zaki bayonini diqqat bilan tinglash, tajribalarni kuzatish, mashq va 
masalalar yechish, darslikdan tegishli o'quv materialini o'qish, konspektlar yozish, uy 
vazifalarini bajarish, turli shakl va mazmundagi darsdan tashqari ishlardagi ishtiroki 
kabilar bilan belgilanadi. Hisoblashga doir va eksperimental masalalarni yechish, turli 
xarakterdagi test topshiriqlarini bajarish, kimyoviy diktant yoki boshqa shakllardagi 
nazorat ishlarida qatnashish ham mustaqil ishlash va fikrlashning yuqori darajali 
ko'rinishlaridir. Sanab o'tilgan faoliyat turlarining aksariyatida o'quvchilarning 
faoliyati va olgan bilimlari hamda egallagan o'quv, ko'nikma va malakalariga baho 
berish mumkin bo'lib, bu jarayonlar dinamikasini nazorat qilishni ham o'z ichiga 
oladi. 
Kimyo o'qitish jaroyonida o'quvchilar bilimini hisobga olishning eng muhim 
usullaridan biri kimyoviy diktant hisoblanadi. Kimyoviy diktant o'tqazishda, 
o'quvchining bilim darajasini, ish xususiyatlarini hisobga olish kerak. Kimyoviy 
diktant uchun beriladigan topshiriqlarni o'qituvchi og'zaki aytib beradi. O'qituvchi 
aytgan moddalarni o'quvchilar kimyoviy formulasini yozishi mumkin. reaksiya 
tenglamalarini ongli bajarishi mumkin. Kimyoviy diktant savollaridan namuna 
keltiramiz. "Anorganik moddalarning eng muhim sinflari" mavzusiga oid: temir(II)-
xlorid, temir(III)-oksidi, kal’siy sul'fat, magniy fosfat, mis(II)-oksidi, fosfat kislota, 
temir(III)-gidroksid, alyuminiy oksidi. O'quvchilar moddalar yoniga ularning 
molekulyar formulalarini yozadi.
Kimyoviy diktant turlari: 
1. Moddalarning nomi asosida formulasini tuzish 
2. Birikmalardagi kimyoviy element valentligini topish
3. Kimyoviy tushunchalarga ta'rif berish 
4. Turli xil grafalarni to'ldirish
5. Reaksiya tenglamalarini davom ettirish va hokazo 
O'qituvchi diktantni o'qiganida barcha o'quvchilarni yozishga ulgurishlarini 
hisobga olishi va takrorlab turishi kerak. keyingi vaqtlarda kimyoviy diktantni 
grafik turi yaxshi natija bermoqda. Grafik diktant o'tqazish uchun sinfda bir necha 
marta kimyoviy diktant o'tkazilganda uning mazmunini tushuntirib qo'yiladi. Grafik 
diktant o'tqazilganda o'quvchilar daftar varag'idan eni 5sm, uzunligi 20sm qog'oz 
bo'laklarini tayyorlab qo'yadilar. Topshiriqni miqdoriga qarab, uzun chiziq chizilib, 
shu chiziq bo'limlarga bo'linadi. Har ikki chiziq orasiga son qo'yiladi. 

---

323 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
Masalan: Quyidagi moddalarning kimyoviy formulasi, ularning nomlanishiga 
to'g'ri keladimi? 
1. NaCl - natriy xlorid
2. K
2
SO
4
- kaliy sul'fat
3. Ca(NO
3
)
2
- kal’siy nitrat
4. K
2
S -kaliy sul'fit 
5. MgO - magniy gidroksid
6. NaOH- natriy oksidi 
7. Na 
2
SO
3
- natriy sul'fit. 
Agar modda to'g'ri nomlangan bo'lsa, grafikdagi to'gri nomlangan songa ____ 
chiziq tortiladi, natijada |====| shakl bo'ladi. Agar formula notug'ri nomlangan 
bo'lsa, u nomer chizig'i ustiga  - yarim oy chiziladi va || shakl paydo bo'ladi. 
To'g'ri chizilgan grafik diktant ko'rinishi quyidagicha bo'ladi: 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
Mashq doskaga yozib qo'yiladi yoki kodoskop orqali ekranga tushiriladi. 
O'quvchi mashqni ko'chirmaydi, balki oldindan tayyorlangan qogoz bo'laklarga
chetiga familiyasi, sinfi yoziladi va grafikni bajaradi. O'qituvchi diktant bahosini 
qog'ozga qo'yadi va yo'qlamaga ko'chirib qo'yadi. Grafik diktant 3-5 minutda bajarib 
bo'linadi. O'qituvchi har bir o'quvchini mustaqil ishlashini kuzatib borishi kerak. 
Bunday grafik diktantlarni 2 variantda tuzilsa o'quvchilarni mustaqilligi ortadi. Bu 
birinchidan o'quvchilarni qiziqtirilsa, ikkinchidan grafik chiziqlar chizishni mashq 
qildiradi.