Mahalla va oila

lingvistik
 (tilni 
bilish); 
paralingvistik
 (tovush xususiyatlari); 
ekstralingvistik
 (ruxsat etilgan 
nutqiy tovushlar) jihatlari farqlanadi. 
Ma’lumotli-
kommunikativ
Boshqaruv-
kommunikativ
Perseptiv-effektiv
Affektiv-ekspressiv

---

93
 
 
Lingvistik jihatlarga
 – 
leksik
 – tilning lug‘at tarkibi; 
idio-matik
 – nutq 
aylanishlari,  ularning  mazmuni  (ahamiyati)  unga  kiradigan  so‘zlar  mazmuni 
(ahamiyatini)  bildirmasligi  mumkin  (Masalan: “Bekor  yurmoq”, “Yulduz 
sanamoq”, “Og‘zingga  qarab  gapir!”, “Ko‘zingga  qarab  yur!”); 
grammatik
  – 
gapda  so‘zlarning  va  ularning  nisbatini  o‘zgarish  qoidalari  bilan  muvofiq 
ravishda tilning tuzilishi kabilar taalluqli. 
Paralingvistik jihatlarga
 – nuqtning diapazoni, diksiyasi, intonatsiyasi, 
tebri, tempi kabilar taalluqli. 
Ekstralingvistik  jihatlariga
  –  kulgi,  yo‘tal,  pishillash,  xo‘rsinish,  yig‘i, 
shivirlash, pauzalar, tovushlar taalluqli. 
Odamlar  o‘rtasida  o‘zaro  muloqot  jarayoni  kechar  ekan, 
suhbatdoshlarning  har  ikkalasi  ham  biri  tomonidan  foydalanilayotgan 
muloqotning  yuqorida  keltirib  o‘tilgan  kabi  jihatlarini  aynan  idrok  etmasligi 
mumkin. 
Oila a’zolari o‘rtasida bo‘ladigan kundalik muloqot jarayonida, nutqning 
bunday jihatlarini turlicha idrok etish, ya’ni bir tomon aytmoqchi bo‘lgan “fikr” 
ikkinchi tomonda ham shunday “fikr”ning yuzaga kelmasligi oqibatida ularning 
o‘zaro  munosabatida  o‘zaro  tushunish  amalga  oshmay  qoladi.  Bir  tomon 
ikkinchi  tomondan  kutgan  javob  munosabat  boshqacha  tarzda  namoyon 
bo‘lishi mumkin. Oqibatda, har ikkala tomon ham istamagan holda, ularning 
o‘zaro munosabatlarida “qarama-qarshiliklar”, nizoli vaziyatlar yuzaga kelishi 
ehtimoldan holi emas.