Магистрлик иши

Mavzuning o’rganilishi. Mavzuning o’rganilishini shartli ravishda ikki davrga bo’lish mumkin: 1. Sovet davrida o’rganilishi; 2. Mustaqillik davrida o’rganilishi.
1. Sovet davrida yaratilgan turli ilmiy tadqiqotlarda Xiva xonligidagi unvon va mansablar masalasi birmuncha yoritilgan. XIX asrda Xiva xonligida siyosiy-ijtimoiy, iqtisodiy jonlanish ro’y berib, uning yon-atrof va uzoq-yaqin mamlakatlar bilan siyosiy munosabatlarida ham faollik vujudga kelgan davr hisoblanadi. Bu faktlar xorazmlik muarrixlar va chet ellik olimlar, harbiy, diplomatlar va sayyohlar kundaliklarida, bizgacha yetib kelgan hujjatlarda ozmi-ko’p aks ettirilgan. O. Sodiqov, M. Yo’ldoshev, T. To’xtametov, B. Mannonov, F. Abdullaev, Q. Munirov kabi olimlarimiz tomonidan ma’lum mavzu va yo’nalishlarda tadqiq qilingan. Bu masalada sobiq ittifoq davrida yaratilgan ishlar ichida M.I. Yo’ldoshevning Xiva xonligining iqtisodiy va siyosiy tarixi, davlat tuzilishi masalalari keng yoritilgan yirik monografik asarini¹⁸, B. Safarovning “Xorazm tarixi” kitobini¹⁹ va boshqalarni aytib o’tish mumkin. Xususan, Safarov Bobojonning “Xorazm tarixi” asarining “Amaldorlarning belgilangan vazifalari” deb ataluvchi 7-bobi Xiva xonligidagi unvon va undagi mansablarni o’rganish masalasida muhim o’ringa egaligi bilan ahamiyatlidir. Bu asarda boshqa kitoblarda keltirilmagan ba’zi unvon va mansablar (devona, mashshoq, talqonchi, hojirav) haqida ham ma’lumotlar mavjud.
2. Mustaqillik yillarida Xiva xonligi tarixiga, xususan davlat boshqaruvi, saroy mansab va unvonlari masalasiga bag’ishlangan ko’plab asarlar, maqolalar, darsliklar chop etildi²⁰. O. Mutalov, SH. Saidov, M. Qayumov, Z. Rahmonqulova, O. Masolieva va boshqa tadiqotchilar maqolalarida ham bu masalalar qisman aks etgan.
Mavazuga oid muhim ma’lumotlar aks etgan ishlar ichida SH. Vohidov va S. Saburovalar tomonidan yozilgan maqola katta ahamiyatga ega. Qo’lyozma manbalar ma’lumotlari va tahlili asosida yozilgan bu ishda Xiva xonligidagi 147 ta unvon va mansablar ro’yxati keltirib o’tilgan²¹. Ayrim unvon va mansablarga keng ta’riflar berilgan. So’nggi yillarda bu masalada N.Polvonov²² va boshqa tadqiqotchilar tomonidan yozilgan maqolalarda ham biz o’rganayotgan masalalar qisman ko’rib chiqilgan.
Bundan tashqari bu masala yuzasidan mahalliy tarixchi olimlar A.Abdurasulov, Sh.Matrasulov, M.Matniyozov, M.Mahmudov, K.Xudoyberganovlarning tadqiqotlarida alohida mulohazalar keltirib o’tiladi.
Lekin shunga qaramasdan bu masalaga tegishli barcha ma’lumotlar yetarlicha tahlil qilinmagan. Yagona ilmiy mavzu sifatida, magistrlik dissertatsiyasi darajasida ham o’rganib chiqilmagan. Bu ham tanlangan magistrlik ishining ahamiyatini ko’rsatuvchi muhim omildir.