Magistrlik dissertatsiyasi

Magistrlik dissertatsiya ishining manbaviy asosi: xalq ta’limi tizimida rahbar kadrlarni tanlash mexanizmini takomillshtirish (umumtaʼlim maktabi direktorlari misoli) bo’yicha hujjatlarni tashkil etish.


Himoyaga quyidagi holatlar olib chiqiladi:

- Rahbar kadrlarni ish uslubiyati va uni boshqaruvini yoritib beriladi;

- Ta’lim muassasalari rahbarlarining huquqiy savodxonligini oshiriladi;
- Ta’lim muassasasi rahbarining boshqaruv kompitentsiyasi faoliyati hamda mohiyati ochib beriladi;
- Xorijiy davlatlarda xalq ta’limi tizimidagi rahbar kadrlarni tanlashda tajriba olib borildi;
- Rahbar kadrlarni tanlash bo’yicha takliflar beriladi.


Magistrlik dissertatsiya ishining nazariy va metodologik asoslari sifatida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoev nutqlari, farmonlari, qarorlari, asarlari, Respublika Vazirlar Mahkamasining qarorlari xizmat qiladi. Dissertatsiyamizni yoritishda asosan tahlil, qiyosiy tahlil va taqqoslash metodlaridan foydalanildi.

Tarkibiy tuzilishi. Mazkur dissertatsiya ishida, tarkibiy jihatdan kirish, uch bob, to’qqizta bo‘lim, xulosa, foydalanilgan , manba va adabiyotlar ro‘yxati va ilovalardan iborat.

Ilmiy rahbar:
Magistr:

I BOB. RAHBAR KADRLAR FAOLIYATINI TASHKIL QILISHDA HUQUQIY YONDOSHUV

1. 
   Xalq ta’limi tizimiga rahbar xodimlarni faoliyatini tashkil qilishning ilmiy- metodik asoslari
   

Zamonaviy sharoitda nafaqat oliy ma'lumotli mutaxassis, balki intellektual va kasbiy jihatdan rivojlangan, ilg'or va ijodiy fikrlaydigan, murakkab muammolarga o'zini yo'naltiradigan, jamiyat va atrof-muhitning rivojlanish qonuniyatlarini tushunadigan va hisobga oladigan shaxs talab qilinadi. Barcha tashabbuslarda asosiy narsa doimo ko‘zga tashlanadi – mamlakatimizda qanday islohotlar amalga oshirilmasin, ularning barchasi inson manfaatiga, ilg‘or ijtimoiy ongni shakllantirishga, barkamol avlodni tarbiyalashga qaratilgan. Davlatimiz rahbari kadrlar tayyorlash sohasiga jiddiy e’tibor qaratib, ta’lim sohasiga doimiy g‘amxo‘rlik va qo‘llab-quvvatlash, barkamol avlodni voyaga yetkazish, davlat va jamiyat taraqqiyotining har bir bosqichida o‘ziga xos ilg‘or vazifalarni belgilab bermoqda.

Bu yangi jamoatchilik ongini shakllantirish, mamlakatimizdagi ijtimoiy-siyosiy iqlimni yanada yaxshilash, O‘zbekiston taraqqiyoti va farovonligi, xalqaro hamjamiyatda munosib o‘rin egallashining sharti va garovidir.Ta'lim qadriyatlari jamiyatdagi o'zgarishlar, ta'lim mazmuni va texnologiyalari bilan birga shakllanadi. Shu bilan birga, ta'lim qadriyatlari zamonaviy shaxsni shakllantirishning maqsadli jarayoni orqali rivojlanishida, progressiv ijtimoiy munosabatlar yangi ijtimoiy qadriyatlarni, umuman ijtimoiy muhitni yaratadi. Oxirgi oʻn yillik Oʻzbekistonda maktab taʼlimining moddiy-texnik bazasini jadal rivojlantirish, yangi pedagogik va axborot texnologiyalarini joriy etish, xavfsiz muhit va bolalarni oʻqitish uchun psixologik qulay muhit haqidagi konseptual gʻoyalarni tarqatish davriga aylandi. Shu bilan birga, ushbu muammoning yangi jihatlari ham paydo bo'lmoqda, bunda ta'lim tizimining sifati vorislikka asoslangan integratsiya nuqtai nazaridan ko'rib chiqilishi kerak.Biroq, bugungi kunda monitoring va baholash amaliyoti asosan o'quv natijalariga taalluqlidir, ko'rsatkichlar va ko'rsatkichlar o'quv dasturlarining mavzu mazmuni bilan bog'liq. O'qitish natijasida vujudga kelgan malakalarning hayotiy ko'nikmalarga o'tkazilishi kamdan-kam tahlil qilinadi. Mavzu yutuqlari tashqi standart bilan taqqoslanadi - davlat ta'lim standarti va bolaning o'z yutuqlari dinamikasi hisobga olinmaydi.
Ta'lim sifatini baholashning joriy parametrlari va ko'rsatkichlari tarqoq, monitoring texnologiyasi ilmiy asosga ega emas. Monitoring jarayonida maktablarda moddiy-texnikaviy, kadrlar va uslubiy resurslarni, ta’lim olish uchun sharoit va muhitni, ta’lim jarayonini baholash mexanizmlaridan foydalanilmaydi. Mavjud monitoring tizimining tashkiliy-texnologik xususiyatlari tufayli yangi sharoitlarda boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun zarur bo'lgan taqqoslanadigan ob'ektiv ma'lumotlarni (miqdoriy va sifat) o'z vaqtida olishni ta'minlay olmasligi, boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun yagona va yaxlit tizimni ishlab chiqishning dolzarbligini belgilaydi. Ta'lim sifatini monitoring qilish va baholashda yuqoridagilardan kelib chiqib, xalqaro tajriba asosida monitoring tadqiqoti texnologiyasini sinovdan o‘tkazish vositalarini ishlab chiqish va sinovdan o‘tkazish zarur bo‘lib, unga quyidagilar kiradi:
• ta'lim sifati to'g'risida ishonchli ma'lumot olish imkonini beruvchi ko'rsatkichlar va ko'rsatkichlar ro'yxatini shakllantirish;
• ta'lim sifatini baholash tizimining yagona axborot texnologiyalari bazasini ishlab chiqish;
• ta’lim sifatini baholashning zamonaviy texnologiyalarini joriy etish;
• ta'lim sifatini baholash xizmatining resurs bazasini shakllantirish va faoliyatini ta'minlash;
• ta’lim sifatining Davlat majburiy ta’lim standartlariga va jamiyat ehtiyojlariga muvofiqlik darajasini aniqlash;
• ta'lim rivojlanishini prognozlash;
• ta’lim sifatining turli jihatlarini baholash bo‘yicha mutaxassislar tayyorlash bo‘yicha o‘quv-metodik materiallarni ishlab chiqish;
• ta’lim sifatini baholash tartib-taomillarida ishtirok etuvchi ta’lim tizimi xodimlarining malakasini oshirish;
• pedagog xodimlar, shu jumladan turli darajadagi boshqaruv boshliqlari, ta’lim bo‘limlari mutaxassislari malakasini oshirish mazmuni va yo‘nalishlarini belgilash;
• ekspertiza jarayonlarida ishtirok etuvchi davlat ekspertlarini tayyorlash;
• ta’lim sifatini baholash sohasida boshqaruv qarorlarini qabul qilishda ochiqlik va kollegiallikni ta’minlash, jamoatchilik ekspertizasini o‘tkazish mexanizmlarini joriy etish.
Hozirgi vaqtda kompyuter texnologiyalarining eng so'nggi yutuqlariga asoslangan axborot texnologiyalari yangi axborot makonini yaratib, faoliyatning turli sohalarida qo'llash uchun mutlaqo yangi imkoniyatlar ochmoqda. Har bir o‘quvchi tarbiyasida bilimini muntazam nazorat qilib borish ta’lim muvaffaqiyatining ishonchli kafolatidir.Shu bilan birga, pedagogik monitoring deganda ta'lim tizimi yoki uning alohida elementlari to'g'risidagi ma'lumotlarni to'plash, qayta ishlash, saqlash va tarqatish tizimi tushuniladi, boshqaruvni axborot bilan ta'minlashga qaratilgan, istalgan vaqtda ob'ektning holatini baholash imkonini beradi.O'quv jarayonida kompyuter texnologiyalaridan foydalanish o'qitishning an'anaviy shakl va usullaridan va olingan bilimlarni baholashdan yangi o'qitish texnologiyalariga o'tish imkonini beradi. O‘quv jarayonining maqsadi o‘quvchilar bilimini xolisona baholash, mavjud kamchiliklarni aniqlash, ularni bartaraf etish yo‘llarini belgilash imkonini beruvchi bilim, ko‘nikma va malakalarni monitoring qilishning operativ tizimini ishlab chiqishdan iborat. Bilimlarni nazorat qilishning an’anaviy shakllari bilan solishtirganda bilim, ko‘nikma va malakalarni kompyuterda nazorat qilish ma’lum afzalliklarga ega, xususan, o‘qituvchining bir o‘quvchining ham, butun sinfning javoblarini tahlil qilishga sarflagan vaqtini qisqartiradi.Shu bilan birga, sifat ko'rsatkichlari barqaror va texnologiya ishonchli va barqaror bo'lishi uchun ta'lim tizimlarining sifat menejmenti tobora ko'proq ishlash bosqichidan loyihalash bosqichiga o'tmoqda.

O‘zbekiston Respublikasi ta’lim tizimini xalq ta’limi tizimida ta’lim sifati holatini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar va ko‘rsatkichlar bo‘yicha monitoring qilish maqsadida “Ta’lim sifati monitoringining axborotni boshqarish tizimi” ishlab chiqilishi kerak.Tizim o'quvchilarning ta'lim yutuqlari va ta'lim sifatini baholashning boshqa natijalari o'zaro bog'liqligini hisoblash imkonini beruvchi tahliliy vositalar bilan ta'minlanishi kerak.Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, xalq ta’limi tizimini monitoring qilish faqat sohadagi ta’lim sifati holatini to‘liq aks ettiruvchi, yaxshi tuzilgan, tezkor va ishonchli ishlaydigan taqsimlangan axborot tizimi mavjud bo‘lgandagina mumkin bo‘ladi. Xalq taʼlimi vazirligining boshqaruv apparati, viloyat xalq taʼlimi boshqarmalari, tuman xalq taʼlimi boʻlimlari, taʼlim muassasalaridan iborat. Ularning barchasi respublikaning katta hududiga tarqalgan. Xalq taʼlimi vazirligi viloyatlar, shaharlar, tumanlar hokimliklari, o‘quvchilar va ularning ota-onalari, jamoatchilik bilan muloqot qiladi. Axborot tizimining faoliyatidan maqsad xalq ta’limi sohasidagi monitoringdir.

Respublika taqsimlangan axborot tizimi ierarxik tashkiliylikka ega.Tizimning ierarxik tuzilishi taʼlimni boshqarishning bir necha darajalari mavjudligi bilan bogʻliq: respublika darajasi (Xalq taʼlimi vazirligi apparati), viloyat darajasi (viloyat hokimligi), viloyat tumanlari va shaharlar darajasi, har xil turdagi va turdagi individual ta'lim muassasalarining darajasi, ijtimoiy xizmatlar ko'rsatadigan boshqa idoralar, muassasalar va tashkilotlar, bolalar va o'smirlar huquqlarini himoya qilish zarur.
Axborot almashinuvini avtomatlashtirish axborot tizimining turli darajalarida foydalaniladigan ma’lumotlarning izchilligini ta’minlaydi, ularning ishonchliligini oshiradi. Ta’lim boshqaruvi organlari va ta’lim muassasalarining o‘zaro hamkorligi tartibi, ular o‘rtasidagi mavjud axborot oqimlari Xalq ta’limi vazirligining Nizomlari, hududiy xalq ta’limi boshqarmalari to‘g‘risidagi nizomlar bilan belgilanadi. Tizim avtomatlashtirish ob'ektining tuzilishiga mos keladigan arxitekturaga ega bo'lishi kerak. Ushbu tizimdagi ushbu komponentlarning asosiy maqsadi ta'lim muassasasi faoliyati to'g'risida birlamchi ma'lumotlarni to'plash va ta'lim organlari va davlat statistika organlari uchun hisobotlarni (turli turdagi aniq ta'lim muassasalari faoliyati to'g'risida ma'lumot) yaratish, shuningdek, ta'lim muassasasini boshqarish, undagi ta'lim jarayonini tashkil etish funktsiyalari . Ushbu funktsiyalarni bitta ilovada birlashtirish zarurati axborotni qo'lda qayta ishlashni, uni qayta kiritish va takrorlashni minimallashtirish talabidan kelib chiqadi, bu esa axborot tizimlarining ishlashida xatolar manbai hisoblanadi.
Asosiy ushbu quyi tizimlarning ahamiyati ta’lim muassasalaridan birlamchi ma’lumotlarni olish, ularni integratsiyalash va yuqori bosqichga o‘tkazish, o’rta ta’lim organlari va davlat statistika organlari uchun hisobot (tuman, shahar ta’lim muassasalari faoliyati to‘g‘risidagi ma’lumotlar)ni shakllantirishdan iborat.
Har bir darajadagi quyi tizimlar ta’lim muassasalari va ta’lim boshqaruvi organlari faoliyatini birlamchi axborot va hujjatlar bilan ta’minlashni, birlamchi va yig‘ma hisobotlarni shakllantirishni, boshqa quyi tizimlar bilan axborot almashinuvini va axborotni himoya qilishni ta’minlaydi.IS arxitekturasi mintaqa taʼlim tizimining koʻp bosqichli tuzilishiga mos keladi. Tizim bir necha darajadagi quyi tizimlarni o'z ichiga oladi:
• Har xil turdagi va turdagi ta'lim muassasalarining axborot tizimlari.
• hududiy bo‘ysunuvchi muassasa va tashkilotlarning (malaka oshirish institutlari, pedagogika oliy o‘quv yurtlari va boshqalar), shu jumladan, tuman va shahar xalq ta’limi bo‘limlarining axborot tizimlari.
• Viloyat boshqarmalari, Toshkent shahar xalq ta’limi bosh boshqarmasi va Qoraqalpog‘iston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligining axborot tizimlari.
Tizim taqsimlangan saqlash va taqsimlangan ma'lumotlarni qayta ishlash imkoniyatlarini qo'llab-quvvatlashi kerak.Har bir quyi tizim o'zining mahalliy ma'lumotlar bazasi bilan ishlaydi.Shuningdek, ishlab chiqilayotgan tizimni zamonaviy vositalar yordamida “TALIM” Integratsiyalashgan axborot tizimi bilan integratsiyalash, ota-onalar va ushbu tizim foydalanuvchilari uchun xizmatlarni avtomatlashtirish imkoniyatini nazarda tutish maqsadga muvofiqdir.
“Ta’lim sifati monitoringining axborotni boshqarish tizimi” quyidagi asosiy tamoyillarga muvofiq tuzilishi kerak:

• xavfsizlik;

• standartlashtirish;
• kuzatuvchanlik;
• ishonchlilik;
• masshtablilik;
• Xavfsizlik printsipi.
Ishlab chiqilayotgan tizim ham hamma uchun ochiq bo'lgan ma'lumotlarga, ham umumiy tarqatish uchun nomaqbul ma'lumotlarga, masalan, fuqarolarning shaxsiy ma'lumotlariga ishlov berishni o'z ichiga oladi. Tizimni ishlab chiqishda O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligi, shaxsiy ma’lumotlarni qayta ishlashni tartibga soluvchi me’yoriy hujjatlar talablari hisobga olinishi kerak.Talabalar va o'qituvchilarning barcha shaxsiy ma'lumotlari (hisob sozlamalari, ish staji, baholari va boshqalar) tegishli ta'lim muassasalarining mahalliy serverlarida saqlanishi kerak. Talabalar va o'qituvchilar tarkibi va boshqa ko'rsatkichlar bo'yicha faqat yig'ma va yakuniy ma'lumotlar Tizimning yuqori darajasiga (tuman yoki hududga) uzatiladi.Tizimni yaratish doirasida interaktiv xizmatlar ko‘rsatish jarayoni va qoidalarini, shuningdek, o‘zaro hamkorlik ishtirokchilarining huquq va majburiyatlarini tartibga soluvchi standart huquqiy hujjatlar ishlab chiqilishi kerak.
Tizim tizim ishtirokchilarining harakatlarini va ma'lumotlariga kirishni kuzatish va qayd etish imkonini berishi kerak. Tizim foydalanuvchilari qonun talablariga muvofiq oʻz maʼlumotlariga kirishning barcha imkoniyatlarini, shuningdek ushbu maʼlumotlar bilan amalga oshirilgan har qanday harakatlar toʻgʻrisidagi toʻliq maʼlumotlarni koʻrish imkoniyatiga ega boʻlishi kerak, bundan Oʻzbekiston Respublikasi qonunchiligida belgilangan hollar bundan mustasno. Tizim tizimning bir komponentidan ikkinchisiga qabul qilingan va uzatiladigan, shuningdek tizimda saqlanadigan maʼlumotlarning oʻzgarmasligi va ishonchliligini, joʻnatuvchidan maʼlumot olingan paytdan boshlab va maʼlumotlarning butun tizimda boʻlishi davomida kafolatlanishi kerak. Tizimning arxitekturasi va imkoniyatlari cheksiz miqdordagi tizim foydalanuvchilari va cheksiz ko'p jarayonlarni ulash imkonini berishi kerak, bu esa tizimning ishlash qobiliyatini mos ravishda oshiradi.Imkoniyatlarni oshirishga Tizim ishlaydigan texnik vositalarning apparat samaradorligini oshirish, shuningdek, tipik vazifalarni bajaradigan funktsional birliklar sonini ko'paytirish orqali erishish mumkin.Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, monitoring xizmati ishining mazmuni va shakllarida konstruktiv o'zgarishlar zarur. Xalqaro tajriba asosida monitoring tadqiqoti texnologiyasini sinovdan o‘tkazish vositalarini ishlab chiqish va sinovdan o‘tkazish zarur.Yuqoridagilardan kelib chiqib, axborot tizimidan foydalanish bo‘yicha monitoring bo‘yicha mutaxassislar uchun o‘quv modullarini ishlab chiqish tavsiya etiladi. O'quv modullari quyidagi to'rt bo'lim bo'yicha ishlab chiqilishi kerak:
1) monitoring, baholash, hisobot berish tamoyillari, amaliyoti va umuman yondashuvlarning aniq natijalariga asoslangan pedagogik kvalimetriyaning ilmiy-uslubiy asoslari va usullari.
2) ta'lim sifati va tizim samaradorligini o'lchash, shu jumladan ta'lim sohasidagi ko'rsatkichlardan foydalanish va talabalarni baholash.
3) Xalqaro matematika va fan taʼlimi tendentsiyalari (TIMSS), talabalarni baholash boʻyicha xalqaro dastur (PISA) va xalqaro oʻqish savodxonligidagi taraqqiyot (PIRLS tadqiqoti) kabi xalqaro talabalarni baholash tizimlarining tamoyillari
4) Ma'lumotlarni tahlil qilishning statistik usullari, SPSS, STATA dasturlari va boshqalar yordamida monitoring natijalarini avtomatlashtirilgan tahlil qilish.
To‘rtta o‘quv modulining barchasi bitta o‘quv dasturiga to‘liq mos keladigan tarzda ishlab chiqilishi kerak va har bir o‘quv moduli loyihasida baholash anketalari, tarqatma materiallar va boshqa o‘quv vositalari bo‘lishi kerak.
2021 yil 1 yanvardan boshlab maktab direktorlarini lavozimga tayinlash va lavozimdan ozod qilish tartibi hokimlar boshchiligidagi mahalliy xalq deputatlari kengashi bilan kelishilgan holda amalga oshiriladi. Bu prezidentning 6 noyabrdagi (PF-6108) «O‘zbekistonning yangi rivojlanish davrida ta’lim va tarbiya va ilm-fan sohalarini rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi» farmonida keltirilgan.
Bunda:

• 
  hududiy xalq ta’limi boshqarmalari tomonidan ko‘rsatilgan maktab direktorlarining bo‘sh lavozimlariga nomzodlar tuman (shahar) kengashlari tomonidan tanlov orqali tanlanadi;
  
• 
  maktab direktori lavozimiga nomzodlar ushbu tanlovda o‘zlarining maktablari faoliyatini keyingi uch yil ichida yuqori darajaga ko‘tarish dasturi bilan qatnashadilar;
  
• 
  kengashlar tanlov natijalariga ko‘ra eng yaxshi uch yillik dasturlarning ishlab chiquvchilarini tanlaydilar va tegishli lavozimlarga tayinlash uchun hududiy xalq ta’limi bo‘limlariga topshiradilar;
  
• 
  kengash tomonidan tanlangan nomzodlar umumta’lim maktablari direktorlari lavozimiga hududiy xalq ta’limi bo‘limlari tomonidan tayinlanadi;
  
• 
  yil oxirida umumta’lim maktablari direktorlari kengash va jamoatchilik vakillari oldida uch yillik dasturning bajarilishi to‘g‘risida hisobot berishadi, ushbu hisobot natijalariga ko‘ra kengash o‘z faoliyatini baholaydi.
  

Bundan tashqari, Qoraqalpog‘iston Xalq ta’limi vaziri, viloyatlar va Toshkent shahar xalq ta’limi boshqarmalarining rahbarlari, tumanlar (shaharlar) xalq ta’limi bo‘limlari mudirlari bir vaqtning o‘zida tegishli ravishda Qoraqalpog‘iston Vazirlar Kengashi raisi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimlari, shuningdek tumanlar (va shaharlar) hokimlarining ta’lim va tarbiya masalalari bo‘yicha maslahatchilari hisoblanishadi.