Magistrlik dissertatsiyasi

 tanho. 
61
Нурмонов А. Искандарова Ш. Умумий тилшунослик. Андижон – 2007.

---

48 
Miqdor ifodalovchi leksemalar orasida mazmuniy vazifaning o‟ziga xos 
taqsimlanishi sababli so‟zlovchining nutqiy maqsadu vazifasiga qarab ularning ikki 
yoki undan ortig‟i birgalikda ham qo‟llanilishi mumkin. Bunda mazkur miqdor 
ifodalovchi birlik o‟zaro mazmuniy aloqa munosabatga kirishib, biri ikkinchisini 
ma‟nosini aniqlashtiradi, ta‟kidlaydi, kuchaytiradi yoki kuchsizlantiradi, ba‟zan 
o‟zgartirishi ham mumkin:
Milyon yilda meni yaratdi hayot, 
Meni so‟rab tog‟lar qator cho‟kdi tiz. 
Nahot anglamaysan, bilmaysan, nahot,
Axir men bittaman, yagona, yolg‟iz.
(Iqbol Mirzo) 
Bayt tarkibidagi bitta, yagona, yolg‟iz miqdor ifodalovchi birliklarining bir 
zarb ostida ketma-ket ishlatilishi shoirning o‟zi haqidagi haqiqatni yanada 
kuchaytirib, bo‟rttirib berayotganini ko‟rsatadi. Bu esa so‟zlovchining konnatativ 
maqsadini ro‟yobga chiqaradi. 
Shu o‟rinda ta‟kidlash kerakki, har qanday maydon vositalaridan ikki yoki 
undan ortig‟ini birgalikda qo‟llanilishi bunday birliklarning o‟rinli yoki noo‟rin, 
to‟g‟ri yoki noto‟g‟ri qo‟llanishiga ham e‟tibor berishni talab etadi. Chunki 
aksariyat hollarda otning tub shakli faqat birlikni ifodalaydi, ega va kesim sonda 
moslashadi degan qoidalar ta‟sirida miqdor ifodalovchi lug‟aviy birlik 
qo‟llanganda ham grammatik vosita qo‟llanadigan, ayni bir gapda ega –lar shaklida 
qo‟llansa, kesimga ham –lar yoki -(i)sh qo‟shib qo‟llanilayotgan holatlarni 
kuzatish mumkin. Bu esa tilshunos olim G‟.Zikrillayevning uzvli va matniy 
tahlildan foydalanib, otning son kategoriyasi shakllariga tejamkorlik xosligi
62
haqida bildirgan fikrlariga ziddir.
62
Зикриллаев Ғ.Н. Ўзбек тили грамматик қурилишининг бош хусусияти// Истиқлол ва она тили 
таълими(тўплам).Тошкент, 2000, 56 – 64- бетлар. 

---

49