Magistr dissertasiyasi ixtisasın şifri və adı

1.3. Müasir qloballaşma proseslərinin sürətlənməsində regional iqtisadi
inteqrasiya qruplaşmalarının rolu.
Müasir qloballaşma prosesləri dünya təsərrüfatı əlaqələrinin bütöv və eyni zamanda müxtəlif səviyyəli regional sistemlərinin formalaşması ilə xarakterizə olunur. Regional iqtisadi sistemin formalaşması milli iqtisadiyyat qarşısında duran obyektiv amillər və vəzifələrlə, ilk növbədə, ölkələrin qütbləşməsi, onların iqtisadi inkişaf səviyyəsində olan fərqlərin dərinləşməsi ilə nəticələnə bilən qloballaşmanın təhlükələrinə qarşı durmanın zəruriliyi ilə şərtlənir. Bu, ölkələrin sabit və davamlı inkişafını, milli rəqabət üstünlüyündən istifadə edilməsini, milli iqtisadi sistemin parametrlərinin dünya standartları səviyyəsinə çatdırılmasını, milli iqtisadiyyatın kifayət qədər resurs bazası əsasında gələcək inkişafı üçün lazım olan iqtisadi potensialının artırılmasını, bu cür potensialın effektiv reallaşdırılması sahəsində mövcud olan dünya təcrübəsindən istifadə etməklə onların yenidən qurulması problemlərinin həllini təmin edə bilən, qloballaşmanın tələblərinə uyğunlaşdırılmış regional iqtisadi alyansın yaradılmasını tələb edir ki, bu da onlara qlobal mühitdə rəqabətqabiliyyətli olmağa kömək edəcəkdir.
Глобал инкишаф просесляри яксяр реэиону вя дцнйа тясяррцфаты секторуну тутмушдур. Бу просесляр принсипъя милли тясяррцфатларын хариъи вя дахили амилляри арасында ялагя йарадыр. Щеч бир юлкя глобаллашан дцнйа тясяррцфатында давраныш нормаларынын тяляблярини нязяря алмадан юз игтисади сийасятини сямяряли щяйата кечиря вя тяшкил едя билмяз.Тясяррцфатын глобаллашмасынын цстцнлцкляриндян актив истифадя олунмасы чохсайлы позитив нятиъялярля бярабяр юлкялярин тящлцкясизлийи цчцн ъидди рискляр мейдана чыхарыр.
Дцнйа тясяррцфатынын йени игтисади-сийаси конфигурасийасы тядгигатчыларын, диггятини ъялб едир. Бязи шярщчиляря эюря бу шякилдя дцнйанын йени сийаси шякиллянмяси, дяйишмяси баш верир. Онларын фикринъя суперреэионлар фювгялмилли сийаси бирликляр истигамятиндя юзцнцн валйутасы, игтисади тянзимлямя моделляри иля, щцгуги институтлары, идаряетмя структурлары тящлцкясизлик системи иля щярякят едир.
Бейнялхалг игтисади интеграсийа просесляринин ян йцксяк инкишаф сявиййясиня чатдыьы реэион Гярби Авропа щесаб олунур. Гярби Авропада игтисади интеграсийа мейлляринин эцcлянмяси ХХ ясрин 50-cи илляриня тясадцф едир. Щямин дюврдя Гярби Авропанын апарыcы дювлятляринин игтисади-сийаси вязиййяти вя бцтювлцкдя бейнялхалг мцнасибятлярин характери интеграсийа просесляринин инкишафы цчцн ясаслы зямин йаратмышды.
Мялумдур ки, ЫЫ Дцнйа мцщарибясиндян сонра Авропанын бцтцн дювлятляри игтисади бющранлар, ишсизлик, йохсуллуг вя с. бу кими проблемлярля гаршылашмышлар. Бу проблемлярин арадан галдырылмасы цчцн милли игтисадиййатлары ясаслы сурятдя зяифлямиш юлкялярин цмуми сяйляринин бирляшдирилмяси зярурятя чеврилмишди. Бу бахымдан Авропанын апарыcы юлкяляри тяряфиндян гябул олунмуш сийаси гярарлар игтисади интеграсийа просесляринин инкишафына ящямиййятли тякан вермишдир.
Гярби Авропа интеграсийа просесляринин ясасыны милли тясяррцфатлар арасында гаршылыглы асылылыьын эцcлянмяси, тясяррцфат ялагяляринин дяринляшмяси, игтисади просеслярин бирэя тянзимлянмяси зярурятинин мейдана чыхмасы вя с. тяшкил етмишдир. Гярби Авропада игтисади интеграсийа мейлляринин йаранмасында вя дяринляшмясиндя В.Щцго, И.Кант, У.Черчилл, Р.Шуман кими иcтимаи–сийаси хадимляр тяряфиндян иряли сцрцлмцш «Ващид Авропа», «Бирляшмиш Авропа Штатлары» идейаларынын да хцсуси ящямиййяти олмушдур. Гярби Авропа интеграсийа просесляринин мянтиги нятиcяси кими йарадылмыш ян мцщцм интеграсийа блоку гисминдя Авропа Иттифагы (АИ) чыхыш едир. АИ-нын йаранма вя инкишаф тарихи 1951-cи илдян башлайыр. 6 юлкя (Франса, Италийа, Алманийа, Белчика, Нидерланд, Лцксембург) тяряфиндян щямин илин 18 апрелиндя имзаланмыш Парис мцгавилясиня ясасян Авропа Кюмцр вя Полад Бирлийи (ЕCСC) йарадылмышдыр. 1957-cи илин 17 мартында ися еля щямин 6 юлкя тяряфиндян имзаланмыш Рома мцгавилясиня ясасян Авропа Игтисади Бирлийи (АИБ) вя Авропа Атом Енержиси Бирлийи (Авроатом) йарадылмышдыр. 1958-cи илин 1 йанварындан гцввяйя минян Рома мцгавиляси щям дя йухарыда адлары чякилян щяр цч реэионал тяшкилатын Авропа Игтисади Бирлийи ады алтында бирляшмясини нязярдя тутурду.
Рома мцгавилясиня ясасян АИБ-нын тямял мягсядляри кими ашаьыдакылар нязярдя тутулмушду.¹

• 
  Цзв юлкяляр арасында тиcарят мящдудиййятляринин арадан галдырылмасы;
  
• 
  Цчцнcц юлкяляря мцнасибятдя ващид эюмрцк тарифляринин мцяййян едилмяси;
  
• 
  Ишчи гцввясинин, капиталын, хаммалын вя хидмятлярин бирликдахили щярякятиндяки манеялярин арадан галдырылмасы;
  
• 
  Няглиййат вя кянд тясяррцфаты сащяляриндя цмуми сийасятин ишляниб щазырланмасы вя щяйата кечирилмяси;
  
• 
  Валйута иттифагынын йарадылмасы;
  
• 
  Верэи сийасятинин унификасийасы;
  
• 
  Цзв юлкялярин милли ганунвериcиликляринин гаршылыглы уйьунлашдырылмасы вя с.
  

Бу мягсядлярин щяйата кечирилмясиня истигамятлянмиш интеграсийа
просесляринин инкишаф тарихини шярти олараг 4 мярщяляйя бюлмяк олар:
Ы Мярщяля 50-cи иллярин сонундан 70-cи иллярин орталарына гядяр олан дюврц ящатя едир. Бу мярщяляни чох вахт бирлийин щяйатынын «гызыл ясри» адландырырлар. Бу дювр тез бир заманда эюмрцк бирлийинин йарадылмасы иля харектеризя олунур. Эюмрцк бирлийинин йарадылмасы иля ялагядар ашаьыдакы нятиcяляр ялдя олунду:

• 
  Цзв юлкяляр арасында тиcарят мящдудиййятляри арадан галдырылды (яслиндя бу просес там олараг 1994-cц илдя баша чатдырылыб);
  
• 
  Цчцнcц юлкяляря мцнасибятдя ващид эюмрцк тарифляри мцяййян едилди;
  
• 
  Капиталын, кредитлярин, пул кючцрмяляринин, хидмятлярин бирлик дахилиндя сярбяст щярякяти тямин едилди;
  
• 
  Ишчи гцввясинин сярбяст миграсийасы вя йашайыш йеринин сярбяст сечилмяси тямин едилди вя с.
  

Бцтцн бунлар бирлик дахилиндя сянайе интеграсийасыны эцcляндирирди. Ейни заманда кянд тясяррцфаты интеграсийасы цчцн дя ящямиййятли ишляр эюрцлдц. Беля ки, 1962-cи илдян тятбигиня башланылан вя ващид аграр сийасятин ясасы кими цзв юлкялярин кянд тясяррцфаты мящсулларына минимал гиймятлярин мцяййян едилмясиня зяманят верян ващид гиймятляр системи йарадылды.
1963-cц ил Йаунд мцгавилясиня ясасян Африканын 18 юлкяси АИБ-ня ассосиатив цзв гябул олунду. 1973-cц илин 01 йанварындан Бюйцк Британийа, Данимарка вя Ирландийа бирлийя там щцгуглу цзв кими гябул олундулар. Бу интеграсийа просесинин эенишлянмяси истигамятиндя мцщцм щадися олду. Бу мярщялядя ятраф мцщитин мцщафизяси (1972), тядгигатлар вя техноложи инкишаф (1974) сащяляриндя дя ващид сийасят щяйата кечирилмяйя башланылды.